Japonca'nın Kuralları

Konunun ilk mesajı :

Mevcut Japonca Dilbilgisi Kitaplarının Sorunları

Batı dillerindeki Japonca dilbilgisi kitaplarında bulunan bellibaşlı sorunları şöyle sıralayabiliriz:
Okura en kısa zamanda yeterli miktarda Nezaket Japoncası öğretme gayreti
Okuru karmaşık Japon yazısından uzak tutma gayreti
Gündelik hayatın gerektirdiği tümcelerin Japonca karşılığını verme gayreti
Ele aldığımız dil İspanlyolca gibi Latin kökenli bir dil olsaydı, İngilizce ile benzerliğinden dolayı (yazı benzerliği, gramer benzerliği, sözdizimi benzerliği) bu üç madde önemsiz olacaktı. Ancak, Japonca düşünme sürecinin büsbütün farklı olmasından dolayı, bu ilkelerin gözetilmesi Japonca'yı anlama ve öğrenmede ciddi sıkıntılar yaratmaktadır. Ne yazık ki mevcut İngilizce birçok dilbilgisi kitabı bu ilkelere göre yazılmıştır. Bunlar baştan sona kadar karmaşık kurallarla ve İngilizce ifadelerin Japonca çevirileriyle doludur. Sözkonusu kitaplarda Kanci yazı yoktur; oysa Japonya'ya gidenler bilir, tabela, menü ve haritaları okuyabilmek için biraz Kanci bilmek lazımdır. Bu kitapların yazarları peşin bir hükümle okurun Kanci yazısını öğrenemeyeceği yargısına varmıştır, ki bu kesinlikle doğru değildir.
Esasında sorunun kaynağı, Japonca'yı kitabın yazıldığı dilin mantığıyla öğretmeye çalışmaktır. Daha ilk sayfada "Merhaba, benim adım Ahmet" tümcesinin Japoncası gösterilir. Oysa Japonca'da kendini tanıtmak için sadece "Ahmet'tir" demek yeterli. Okurdan habersiz birçok başka rasgele karar da alınmıştır. Örneğin bazı dilbilgisi kitapları, sözlük çekiminden önce öğretilmesinin anlamsız olmasına rağmen, ilkin nezaket çekimini öğretir. Şart olmadığı halde, genelde de kullanılmamasına rağmen, bütün tümcelerinde özne kullanan kitaplar da var. Oysa Japonca'da bazı bilgiler konuşmanın bağamından çıktığından, tümcelere dahil edilmez. Başka bir eksiklik de Japonca'nın temel düzenin nasıl işlediğinin gösterilmemesi. Birçok kitapta ilk sayfadan itibaren yararlı olabilecek ifadelere öncelik verilmiştir. Ne var ki, "Şunu söylemek istiyorsanız şu ifadeyi kullanın" tarzı metinler gereksiz yere karmaşıktır ve Japonca'nın temeline dair çok yetersiz bilgi içerir.

Bu sorunların çözümü Japonca'nın Japonların algıladığı haliyle anlatılmasında. Gerekli olabilecek ifadelerin Japonca karşılıklarını verme kaygısını bırakıp Japonca'nın mantığına odaklanmalı. Kuralları mantıklı bir sırada öğretmeli. [B] kuralını anlamak için [A] kuralına ihtiyacınız varsa, bir kalıbı hemen öğretmiş olmak için önce [B]'yi vermemeli. Demek ki Japonların bakış açısından dilbilgisini öğretecek bir kaynağa ihtiyacımız var.

Japonların Gözünden Japonca Dilbilgisi Kılavuzu
Bu kılavuz Japonca'yı meydana getiren dilbilgisi yapıtaşlarını, Japonca'nın mantığna uygun, sistemli bir biçimde üst üste koymaya çalışmaktadır. İşe yarayacak kadar Japonca'yı (örneğin seyahat Japoncası) hızlıca öğrenmek için pratik bir kaynak olmayabilir. Buna karşın kuralları mantıklı bir biçimde ortaya koyup sağlam bir temel oluşturmaktatır. Japonca'yı ders kitaplarından öğrenenler konuların sıralaması ve sunumunda çok büyük farklar görebilir. Bu kılavuz, konuları İngilizce konuşanların mantığına uygun sırılamayla vererek İngilizce ve Japonca arasında yapay benzerlikler ortaya çıkarmayı hedeflemez. Tersine, kılavuzdaki örnekler (çevirileriyle beraber) düşüncelerin Japonca'da nasıl ifade edildiğini gösterir, açıklamalar da basit ve anlaşılırdır.
İlk başlarda, Japonca anlamlarını en uygun şekilde verebilmek için tüm örneklerin çevirileri sözcüğü sözcüğünedir. Bu çeviriler yer yer Türkçe anlatıma ters düşebilir. Burada amaç, Japonca düşünme sürecine dair bir önsezinin oluşmasına yardımcı olmak. Umarız ki, yaptığımız açıklamalarla örneklerin Japonca anlamlarını en doğru biçimde verebildik. Kılavuzun ortalarına doğru okur Japonca düşünüş tarzının artık yabancısı olmayacağından, çeviriler özgün tümcelere daha uzak ancak daha anlaşılır. Böylece daha ileri konulara odaklanmak mümkün oluyor.

Bir uyarı; sıfırdan dilbilgisi temelini inşa etmenin hayattaki her şey gibi avantajları ve dezavantajları vardır. Japonca'da en temel kavramlar aynı zamanda anlaşılması en zor olanlardır, en sık kullanılan sözcüklerin ise en çok özel kullanım hali vardır. Bu demektir ki Japonca'nın en zor kısmı en başta gelecektir. Çoğu dilgisi kitabı bu yaklaşımı benimsemez, çünkü Japonca'ya ilgisi olanları ürkütmek, yıldırmak istenmez. Gündelik yararlı ifadeleri hemen öğretmek için yama kurallar ve yutturmacalar vererek, en zor çekim kurallarına (özellikle geçmiş zaman çekimi) derinlemesine girmek ertelenir. Bazıları için bu yaklaşım yeğdir, ancak öğrenim sürecinde karışıklığa ve sorunlara yol açar çünkü bina çürük temel üzerine yapılış olur. Bizce zor kısımlar, ne olursa olsun, anlatılmalıdır. Bu baştan yapılırsa sonradan eklenen kuralların hazmedilmesi daha da kolay olacaktır. Yani yeni kurallar atılan temelin üzerine güzelce oturacaklardır. Japonca sözdizimi bakımından İngilizce'ye göre çok daha tutarlıdır (ve Türkçe'ye çok yakındır - ç.n.). En zor çekim kurallarını öğrendikten sonra geri kalan dilbilgisi kurallarının çoğu evvelce öğrenilenlere benzer zaten. Belki sadece farklı ifade ve bunların çeşitlemelerini yerinde kullanmak için bunların ayırt edilmesi ve akılda tutması zor olacak.

※Kılavuzun geri kalanına geçmeden önce, 「」 gibi yarım parantezlerin Japonca'da tırnak işaretini ifade ettiğini belirtelim.

Kılavuza Dahil Edilmeyen Konular
Kılavuza dahil edeceğimiz konulara karar verirken temel sorumuz "Sözlükte neyi bulamayız?" veya "Sözlük neyi iyi anlatmaz?" oldu. Kılavuz üzerinde çalışırken İngilizce tam karşılığı olmayan her sözcüğün özelliklerini incelemenin mümkün olmayacağı belli oldu (sözlük listeleri oluşturmaya denedik ama sonra vazgeçtik). Bağlam uygun olduğunda yer yer bazı özel sözcüklerin niteliklerinin inceledik. Ancak sözcüklerin inceliklerini öğrenmeyi okuyucuya bıraktık. Bir örnek verelim; 'uzun' sözcüğünün 'uzun boylu' ya da 'pahalı' anlamına geldiği, 'kirli' sözcüğünün 'sinsi' veya 'haksız' anlamlarını taşıdığı kılavuzda veriliyor ama 'sapık' gibi bir anlamı taşımadığı verilmiyor. Bu adreste bulacağınız edict sözlüğü kitapçılarda bulacağımız alışılmış sözlüklüklerden daha kapsamlı oluğu kadar (sayıca çok daha fazla sözcük içerir), bol sayıda örnek tümceye de yer veren bir kaynaktır. Yeni sözcükleri öğrenmede bizim yardımcı olabileceğimizden çok daha fazla yardımcı olacaktır. Bir de basılı Japonca-İngilizce, İngilizce-Japonca sözlüklere para harcamamanızı öneririz çünkü bunların çoğunluğu ne yazık ki yetersizdir. Nere beleş, oraya yerleş! Artık açık kaynak (open source - ç.n.) olayını duymayan mı var?

Bileşik Tümceler
****************
Bileşik Tümceler
Bu konumuzda birden fazla basit tümceyi bir tane bileşik tümce içinde toplamayı ele alıyoruz. Bunlar eylem tümcesi (eylemleri sıralama) veya ad tümcesi (oluşu sıralama) olabilir. Örnegin "Koştum. Dinlendim." tümcelerini "Koştum ve dinlendim." şeklinde, "Zengindir. Yakışıklıdır. Karizmatiktir." tümcelerini de "Zengin, yakışıklı ve karizmatiktir. " şeklinde birleştiririz.
Özellikleri Sıralama
Japonca'da ad ve sıfatları bir tümce içinde sıralamak kolaydır. Türkçe'de bir kişinin özelliklerini tarif etmek için "Osman A, B ve C'dir" gibi bir tümce kurarız. Japonca'da da benzer bir durum söz konusu. Sonuncusu hariç sıralanan ad veya sıfatlara belirli ekler eklenir, son gelen ad veya sıfatın ise normal çekimi yapılır.
Sıralama Maksadıyla Ad ve Sıfatlara Eklenen Ekler
Adlar veya nalı sıfatlara 「で」 eklenir:
例)　一般的 → 一般的で
例)　静か → 静かで
İli sıfatlardaki, adların olumsuzu ve sıfatların olumsuzundaki 「い」nin yerine 「くて」 konur:
例)　狭い → 狭くて
例)　彼女じゃない → 彼女じゃなくて
Örnekler
(1)　私の部屋は、きれいで、静かで、とても好き。
- Benim odam temizdir, sessizdir; [onu] çok beğenirim.

(2)　彼女は、学生じゃなくて、先生だ。
- O [bayan] öğrenci değildir, öğretmendir.

(3)　田中さんは、お金持ちで、かっこよくて、魅力的ですね。
- Tanaka Bey zengin, yakışıklı ve çekici, öyle değil mi?

「お金持ち」 sözcüğüne eklenen 「で」 ilgeç değildir çünkü ortada ilgi kuracağı bir eylem yok, karıştırmamakta fayda var. 「で」yi bildirim 「だ」'sının sıralamalarda kullanılan şekli olarak düşünürseniz belki yardımcı olur.

Teli Çekimi Kullanarak Eylemleri Sıralama
Benzer şekilde birkaç eylemi de sıralayabiliriz. Böyle bir sıralama genelde "A ettim, B ettim, sora da C ettim" anlamını taşır, yani eylemlerin meydana gelişi sırayladır. Eylemlerin bu sıralama içindeki çekimleri aynı olur; eylemin zamanını ve olumlu/olumsuz oluşunu sıralama içindeki son eylem belirler.
Eylemleri Sıralama
Olumlu çekim: Eylemin geçmiş zaman çekimini yapın, sonra duruma göre 「た」nın yerine 「て」, 「だ」nın yerine 「で」koyun. Buna "eylemlerinteli çekimi" deriz.
Olumsuz çekim: İli sıfatlarda olduğu gibi 「い」nin yerine 「くて」 koyun.
Bu iki kural nezaket kipindeki 「です」 ve 「ます」 ekleri için de geçerli.
例)　学生です → 学生でした → 学生でして
例)　買います → 買いました → 買いまして
Örnek Çekimler
Geçmiş Zaman "te" Biçimi
食べた 食べて
行った 行って
した して
遊んだ 遊んで
飲んだ 飲んで

Olumsuz "te" Biçimi
食べない 食べなくて
行かない 行かなくて
しない しなくて
遊ばない 遊ばなくて
飲まない 飲まなくて
Örnekler
(1)　食堂に行って、昼ご飯を食べて、昼寝をする。
- Yemekhaneye gideceğim, yemek yiyeceğim ve [sonra] şekerleme yapacağım.

(2)　食堂に行って、昼ご飯を食べて、昼寝をした。
- Yemekhaneye gittim, yemek yedim ve [biraz] kestirdim.

(3)　時間がありまして、映画を見ました。
- Zaman[ım] vardı, filim izledim.

「から」 ve 「ので」ile Neden Belirtme
İki tümceyi neden-sonuç ilişkisini içinde 「から」 sözcüğü ile bir araya getirebilirsiniz. İki tümce ( neden - 「から」 - sonuç ) şeklinde birleşir. Çekimi yapılmamış adlara ve nalı sıfatlara bu işlem sırasında olayın sebebini belirgin hale getirmek için 「だ」eklenir. Eklenmezse「から」 daha önce gördüğümüz "-den" anlamına gelecektir.
Örnekler
(1)　時間がなかったからパーティーに行きませんでした。
- Zaman[ım] olmadığından, partiye gitmedim (gidemedim).

(2)　友達からプレゼントが来た。
- Arkadaştan hediye geldi. (「だ」 eklemeğe unuttuk)

(3)　友達だからプレゼントが来た。
- Arkadaş[ım] olduğundan [ondan] hediye geldi.

Bağlamdan açıkça anlaşılıyorsa sebebi veya sonucu tümceden çıkarabiliriz. Sebebi belirtmeyeceksek 「だ」veya 「です」 kullanmamız gerekir. Nezaket kipi de 「から」dan sonra 「です」 kullanmayı gerektirir.

田中さん)　どうしてパーティーに行きませんでしたか。- Neden partiye gitmedin?
山田さん)　時間がなかったからです。- Zaman[ım] olmadığından.

一郎)　パーティーに行かなかったの?- Parti'ye gitmedin [mi]?
直子)　うん、時間がなかったから。- Evet, zaman[ım] yoktu da.

(1)　時間がなかった。- Zaman[ım] yoktu.
(2)　だからパーティーに行かなかったの? - Bu yüzden mi partiye gitmedin?

山田さん ve 直子 aynı olayları dile getirmek için 「の」 kullanmayı da tercih edebilirler. Bu durumda 山田さん 「時間がなかったのです」 veya 「時間がなかったんです」der; 直子 ise kadınsı bir tınıyla「時間がなかったの」 der. Bu şekilde kurulmuş tümceler de sebep bilirtmek için kullanılabilir:

(1)　時間がなかったのだ+パーティーに行かなかった
tümceleri
(2)　時間がなかったのでパーティーに行かなかった。
şeklinde bir araya gelir.

Çoğu yerde 「ので」 ile 「から」yı birbirinin yerine kullanabiliriz, arada çok ince bir fark var. 「から」 ile bir olayın kesin sebebi belirtilir. 「ので」 ise daha çok olayların akışını aktarır; A oldu sonra B oldu şeklinde. Daha nazik bir ifade olduğu için de mazeret belirtirken 「ので」 kullanılır:

(1)　ちょっと忙しいので、そろそろ失礼します。
- Biraz meşgul olduğumdan birazdan ayrılacağım.

Doğrudan çevirisi "rahatsızlık vermek", "kabalık etmek" olan 「失礼します」deyimi bir yerden ayrılırken veya bir kişinin biraz zaman ayırmasını rica ederken kullanılan kibar bir ifadedir.

Hatrılatma: Açıklama 「の」 sunu çekimi yapılmamış adlar ve sıfatlarla kullanırken önüne 「な」 katmayı unutmayın. Hatırlamak için İlgeçler 3 konusunu tekrar okuyun.

(1)　私は学生なので、お金がないんです。
- Öğrenci olduğumdan para[m] yok.

(2)　ここは静かなので、とても穏やかです。
- Burası sessiz olduğundan çok huzurludur.

(3)　なので、友達に会う時間がない。
- Bu yüzden arkadaşla buluşmağa vakit[imiz] yok.

Bildiğiniz gibi açıklama 「の」 sunu 「ん」 şeklinde kısaltabilmekteyiz. Söyleniş kolaylığı sağlamak için benzer şekilde 「ので」 yi konuşma esnasında 「んで」 şeklinde kısaltabiliriz.

(1)　時間がなかったんでパーティーに行かなかった。
- Zaman[ım] olmadığından partiye gitmedim (gidemedim).

(2)　ここは静かなんで、とても穏やかです。
- Burası sessiz olduğundan çok huzurludur.

(3)　なんで、友達に会う時間がない。
- Bu yüzden arkadaşla buluşmağa vakit[imiz] yok.

"-e rağmen" Anlamında「のに」
「のに」 de aynı 「ので」gibi kullanılır. İki tümceyi [1. Tümce] のに [2. Tümce] şeklinde birleştirebiliriz ( [1. Tümce] -e rağmen [2. Tümce] ).
Örnekler
(1)　毎日運動したのに、全然痩せなかった。
- Hergün spor yapmama rağmen hiç mi hiç zayıflamadım.

(2)　学生なのに、彼女は勉強しない。
- Öğrenci olsa da [pek] ders çalışmıyor.

「が」ve 「けど」ile Karşıtlık Belirtme
「が」 ile 「けど」 da iki tümceyi birleştirmek için kullanılır, ancak bu sefer anlamdaki karşıtlığı vurgulamak için. Ad ve nalı sıfatlar için yine 「だ」 kullanmamız gerekir. Ayrıca bağlamdan anlaşıldığı taktirde sebep veya sonucu tümceden çıkarabiliriz.
Örnekler
(1)　デパートに行きましたが、何も欲しくなかったです。
- Alışveriş merkezine gittim ama arzu ettiğim hiçbir şey yoktu.

(2)　友達に聞いたけど、知らなかった。
- Arkadaşa sordum ama [sorumun cevabını] bilmiyordu.

(3)　今日は暇だけど、明日は忙しい。
- Bugün zamanım var ama yarın meşgul olacağım.

(4)　だけど、彼がまだ好きなの。
- Öyle olabilir ama onu yine de severim. (kadınsı tınıda bir açıklama)

Garip gelebilir ama 「聞く」 eyleminin birbiriyle ilgisiz iki anlamı vardır: "dinlemek" ve "sormak". İki anlamı nasıl karışmıyor diye merak edebilirsiniz; genelde bağlam tereddüte yer bırakmaz, eylemin hangi anlamıyla kullanıldığı açıktır. (2) örneğinde arkadaşının bilmiyor oluşundan tahminle konuşmacının sorduğu anlamı çıkar. Ancak farklı bir bağlam içinde aynı tümce "Bir arkadaştan duydum, bilmiyordum." anlamına gelebilir.

「が」 anlam olarak 「けど」 ya göre daha sıcak ve naziktir. Böyle kesin bir kural olmamasına rağmen 「が」 daha çok 「~ます」 ve 「~です」 ile, 「げど」de normal çekimlerle kullanılır. 「けど」 nun daha resmi biçimi「けれど」dur, daha da resmisi ise 「けれども」.

Türkçe "ama", "fakat", "ancak" vb. bağlaçlardan farklı olarak 「けど」 ve 「が」 bağlaçları her zaman karşıtlık belirtmez. Aşağıdaki tümceler başka anlamdaki kullanımlara örnektir. Burada 「けど」 ve 「が」 anlam olarak daha çok "ve" bağlacına yakın.

(1)　デパートに行きましたが、いい物がたくさんありました。
- Alışveriş merkezine gittim, güzel şeylerden bol bol vardı (birçok beğendiğim şey vardı).

(2)　マトリックスを見たけど、面白かった。
- "Matrix"i izledim, ilginçti.

「し」ile Birden Fazla Sebep Belirtme
Bur konuya açıklama getirmek için birkaç eylemi veya durumu sıralamanız gerekirse bunu 「し」 kullanarak yapabilirsiniz. Bunun için her yantümceye 「し」 eklersiniz. 「し」, 「や」 ilgecine kullanım itibariyle çok benzer. Hatırlatalım: tümce içinde çekimi yapılmamış ad veya nalı sıfat varsa bunlara 「だ」 eklenir. Birkaç örneğe bakalım.
(1)　どうして友達じゃないんですか?- Neden arkadaş değil [de başkası]?
(2)　先生だし、年上だし・・・。- Öğretmendir, [sonra] ihtiyardır...

(1)　どうして彼が好きなの?- Onu neden beğeniyorsun?
(2)　優しいし、かっこいいし、面白いから。- Naziktir, [sonra] yakışıklıdır, ilginçtir; ondan.

Son tümce「優しくて、かっこよくて、面白いから。」 şeklinde de olabilirdi ancak anlam biraz farklı olurdu. "-te" biçimi ile yapılan sıralamalarda verilenlerden başka seçenek olabileceği akla gelmez, ancak 「し」 başka seçeneklerin olabileceğini ima eder.

「~たりする」ile Birden Çok Eylemi İfade Etme
Bunu 「や」 ilgecinin eylemler için olanı gibi düşünebiliriz. Eylemlerin çekimi yapılır, her birine 「り」 eklenir. 「や」 ilgecinde olduğu gibi zamanı son eylem belirler (bu durumda「する」 eylemi). Tümce içinde verilenlerden başka seçenekler de olabileceği göz önünde bulundurarak eylemleri bu şekilde sıralarız.
Bu şekilde olan sıralamalarda oluşu da kullanabiliriz. Bu durumda eylemlerin yerine ad ve sıfatların çekimini yapar ve 「り」 ekleriz. En sona yine 「する」 gelir.

「~たりする」 ile Eylemleri Sıralama
Eylemler: her bir eylemin geçmiş zaman çekimini yapın, bunlara 「り」 ekleyin. En sonuncusunun peşine 「する」 katın.
例) 食べる、飲む → 食べた、飲んだ → 食べたり、飲んだり → 食べたり、飲んだりする
Oluş: her bir ad veya sıfatın oluşa göre çekimini yapın, bunlara 「り」 ekleyin. En sonuncusunun peşine 「する」 katın.
例) 簡単、難しい → 簡単だった、難しかった → 簡単だったり、難しかったり → 簡単だったり、難しかったりする
(1)　映画を見たり、本を読んだり、昼寝したりする。
- Filim izler, kitap okur, şekerleme yaparım.

(2)　この大学の授業は簡単だったり、難しかったりする。
- Bu üniversitenin derslerinin bazıları kolay, bazıları zordur (ayrıca başka türlü de olabilir, mesela orta zorlukta).

Gördüğünüz gibi zamanı ve olumlu/olumsuz olma durumunu sondaki 「する」 eylemi belirler.

(3)　映画を見たり、本を読んだりした。
- Kâh filim izledim, kâh kitap okudum.

(4)　映画を見たり、本を読んだりしない。
- Filim izlemem, kitap okumam.

(5)　映画を見たり、本を読んだりしなかった。
- Filim izlemez, kitap okumazdım.

Teli Çekimin Diğer Kullanımları
**************************
Eylemlerin Teli Çekimlerinin Diğer Kullanımları
Çok sayıda farklı kullanımıyla eylemlerin teli çekimi Japonca'nın önemli dilbilgisi yapılarından birisidir. Bu konumuzda teli çekimden yararlanarak kurulan 「~ている」 ve 「~てある」 kalıplarını işliyoruz. Kabaca ifade etmek gerekirse, 「~ている」 kalıbı Türkçe'deki şimdiki zamanın karşılığıdır ve çok sık kullanılır. Bu konuda ayrıca 「~ておく」, 「~ていく」 ve 「~てくる」 kalıplarını göreceğiz.
Devam Eden Olayları Anlatmada「~ている」 Kalıbını Kullanma
「です」 ve 「だ」 ile oluşu ifade etmeyi önceki konulamızda gördük. Ne var ki bu şekilde sadece nesnelerin durağan özelliklerini yani durumlarını ifade edebiliriz. Bu geniş zamandaki bir anlatımdır. Şu an yapılmakta olup devam eden eylemler için Türkçe'deki karşılığı şimdiki zaman olan bir anlatım olanağına gereksinimimiz var. Japonca'da sürmekte olan eylemlerin anlatımı için teli çekime 「いる」 yardımcı eyleminin eklenmesi yoluna gidilir. Bu şekilde kurulan şimdiki zaman ifadeleri aynı zamanda rulu eylem işlevindedir. Bu kalıpla kurulan Japonca ifadeler Türkçe'ye şimdiki zaman ile çevirilebilecekleri gibi eylem mastarı + de/da + imek ekeylemi şeklinde de çevirilebilir.
(1)　友達は何をしているの?- Arkadaş ne yapmakta?
(2)　昼ご飯を食べている。- Öğle yemeğini yemekte.

(1)　何を読んでいる?- Ne okuyorsun?
(2)　教科書を読んでいます。- Ders kitabını okuyorum.

(1)　話を聞いていますか。- Dinliyor musun? (aslı: Hikayemi dinliyor musun)
(2)　ううん、聞いていない。- Hayır, dinlemiyorum.

Görüldüğü gibi bütün çekimleri rulu eylemlerine çekim kurallarına göre yaptık. Bu örneklerde eylemlerin masu çekimlerini ve olumsuz çekimlerini gösterdik. Japonlar bu çekimlerdeki bütün ünlü sesleri genellikle söylemeye üşenirler. Bundan dolayı gündelik konuşmalarda 「い」 sesi yutulur ve söyleniş kolaylığı sağlanır. Ancak "yutulma" yazı diline yansıtılmaz. Önceki örneklere dönersek, bunlar gündelik konuşma dilinde şu şekilde kısalacaktır:

(1)　友達は何をしてるの?- Arkadaş ne yapmakta?
(2)　昼ご飯を食べてる。- Öğle yemeğini yemekte.

(1)　何を読んでる?- Ne okuyorsun?
(2)　教科書を読んでいます。- Ders kitabını okuyorum.

(1)　話を聞いていますか。- Dinliyor musun? (aslı: Hikayemi dinliyor musun)
(2)　ううん、聞いてない。- Hayır, dinlemiyorum.

Dikkatinizi çektiyse nezaket kipindeki örnekte 「い」 sesi yutulmamış. Bazı Japonlar nezaket kipinde bile 「い」 sesini yutarlar. Bu yutma ve kısaltmalar konuşma dilinde bazen aşırıya gider. Bunları da bilelim ancak kendimizi ilk örneklerdeki gibi tam ve doğru söylenişlere alıştıralım. Aşağıdaki örnek konuşma dilindeki kolaya kaçmayı göstermekte:

Kısaltma Örneği:
(1)　何をしているの?(Hele bir ilgeci atalım.)
(2)　何しているの? (Şimdi de ünlülerden bir iki tane.)
(3)　何してんの? (Tamam, şimdi oldu.)

「~ている」 Kalıbıyla Kurulan İfadelerde Anlam Farklılıkları
Bazı yerleşik ifadelerde 「~ている」 kalıbının karşılığı şimdiki zaman olmamaktadır. Bunlarda eylemin bitmesiyle ortaya çıkan durumun süregeldiğini anlatılır. Bazı tümcelerde eylemin yapılıyor olduğu mu dile getiriliyor, yoksa eylemin sonucunda ortayan çıkan durumun sürdüğünü mü, belli değil. Örnek olarak 「結婚している」 ifadesini gösterebiliriz. Bu ifade ilkin "evlilik töreninin sürmekte olduğu"nu akla getirir, ancak aslında birisinin evli olduğunu anlatmak için kullanılır. Bu dile iyice yerleşmiş kalıp bir ifadedir. Konunun bu kısmında anlamlarını karıştırabileceğimiz benzer kalıp ifadelere yer veriyoruz.
「知る」 ve 「分かる」
"Anlamak" manasındaki 「分かる」 ile "bilmek" manasındaki 「知る」 eylemleri, anlatmaya çalıştıkları şeyler itibariyle birbirine çok benzerler. Bunları birbirine karıştırmamak gerekir. Örneğin 「分かっている」 "anlamış bulunmak", 「知っている」 ise "biliyor olmak" anlamına gelir.

(1)　今日知りました。- Bugün öğrendim.
(2)　この歌を知っていますか?- Bu şarkıyı biliyor musun?
(3)　道は分かりますか。- Yolu biliyor musun? (Aslı: Yolu anlıyor musun?)
(4)　はい、はい、分かった、分かった。 - Evet evet, biliyorum, biliyorum.

Devinim Eylemleri (行く、来る、vb.)
「行っている」 ve 「来ている」 eylemleri ilk önce akla gelen "gidiyor olmak" ve "geliyor olmak" anlamlarına gelmezler. Devinim belirten eylemlerin 「~ている」 çekimleri sürmekte olan devinimleri değil, içinde bulunulan durumları ifade eder, "gitmiş bulunmak" ve "gelmiş bulunmak" gibi.

(1)　鈴木さんはどこですか。- Suzuki Bey nerede?
(2)　もう、家に帰っている。- Çoktan evine dönmüş bulunuyor.
(3)　先に行っているよ。- Önden gidip [orada senden önce] bulunacağım.
(4)　美恵ちゃんは、もう来ているよ。- Mie Hanım çoktan gelmiş bulunuyor.

Sona Eren Olayları Anlatmada 「~てある」 Kalıbını Kullanma
「ある」 ve 「いる」 eylemleri aynı anlama geldikleri gibi benzer kalıplar da kurmakta. 「ある」 eylemi de benzer biçimde 「~てある」 kalıbını kurar. Ancak「~ている」 kalıbının aksine bu kalıp, sürmekte olan bir eylemi değil, tamamlanmış, son bulmuş bir eylemi, daha doğrusu eylemin yol açtığı durumu anlatır. Daha çok eylemlerin neticesi anlatılmak istendiğinde kullanılır. Kalıbın son bulan eylemi başka bir olayın hazırlayıcısıymış izlenimini verir. 「~てある」kalıbıyla daha çok 「は」 ve 「も」 ilgeçleri kullanılır.
(1)　準備はどうですか。- Hazırlıklar ne alemde?
(2)　もう、してあるよ。 - Tamamlandı bile.

(1)　旅行の計画は終った?- Gezi programı tamam mı?
(2)　うん、切符を買ったし、ホテルの予約もしてある。- Evet; hem bileti aldım, hem de hotel rezervasyonlarını yaptım.

「~ておく」 Kalıbıyla Geleceğe Yönelik Tedbirleri Anlatma
「~てある」 kalıbını başka bir eyleme hazırlık olarak yapılan etkinliği dile getirmek için kullandık. 「~ておく」 kalıbını ise gelecekteki bir gereksinimi göz önünde bulundurarak yaptığımız etkinliği dile getirmek için kullanırız. Bu kalıbı bir örnekle açıklayalım. Diyelim ki akşama misafiriniz var ve ikram etmek için gazoz aldınız. Ancak 6'lı ambalajda ılık halde satıldığı için içimi pek hoş değil, daha sonra soğuk içebilmek için buzdolabına koymayı akıl ettiniz. Japonca'da bu gibi durumları anlatmak için 「置く」 ile kurulan bu kalıp kullanılır. Kanci yazımını bir önceki tümcede verdiğimiz bu eylem sözünü ettiğimiz kalıp içinde kullanıldığında Hiragana ile yazılmakta.
(1)　晩ご飯を作っておく。- [Zamanında hazır olsun diye] akşam yemeğini pişirmek.
(2)　電池を買っておきます。- [Bulunsun diye önceden] pil alacağım.

Söyleniş kolaylığı sağlamak için 「ておく」 bazen 「~とく」 olarak kısaltılır:
(1)　晩ご飯を作っとく。- [Zamanında hazır olsun diye] akşam yemeğini pişirmek.
(2)　電池を買っときます。- [Bulunsun diye önceden] pil alacağım.

Eylemlerin Teli Halini Devinim Eylemleriyle (行く、来る) Kullanma
Japonca'da eylemlerin teli hallerinin "olmak", "gitmek" ve "gelmek" eylemleriyle kullanımları birer kalıp ifadedir. Eylemlere üzerinde bulunma, uzaktaki bir yere yönelme ya da yakındaki bir konuma dönme anlamlarını verir. Japonca'da bu kalıplarla en sık kullanılan eylem 「持つ」 eylemidir. Bu şekilde kurulan ifadelerden 「持っている」 sahip olmak, 「持っていく」 bir yere götürmek, 「持ってくる」 ise bir yere getirmek anlamına gelir. Devinim eylemlerinin çekimleri kalıptan etkilenmez, her zamanki gibidir.
(1)　鉛筆を持っている?- Kalemin var mı?
(2)　鉛筆を学校へ持っていく?- Kalemi okula götürüyor musun?
(3)　鉛筆を家へ持ってくる?- Kalemi eve getiriyor musun?

Bu örneklerin tam çevirisini yapamasak da bunları iki aşamalı eylemler gibi düşünmek belki yardımcı olur, "elinde tutup gitmek", " elinde tutup gelmek" gibi. Başka örnekler:

(1)　お父さんは、早く帰ってきました。- Babam eve erken döndü.
(2)　駅の方へ走っていった。- İstasyon tarafına koşturdu.

Devinim eylemlerini bu kalıplarda günümüze veya geleceğe yönelik eylemleri anlatmak için de kullanabiliriz:

(1)　冬に入って、コートを着ている人が増えていきます。
- Kış gelince palto giyen insanlar artacak. (O zaman gelecek)

(2)　一生懸命、頑張っていく!
- Var gücümle gayret edeceğim. (Geleceğe yönelik)

(3)　色々な人と付き合ってきたけど、いい人はまだ見つからない。
- Çeşit çeşit insanlarla çıktım ama daha içlerinden iyi biri çıkmadı.

(4)　日本語をずっと前から勉強してきて、結局はやめた。


- Uzun süre öncesine kadar Japonca çalışmıştım, [artık] bıraktım.

Yeterlik ve Becerinin İfadesi
Bu konumuzda eylemlerde yeterlik ve becerinin ifade edilişini işleyeceğiz. Japonca'da muktedir olmak, kabil olmak nasıl dile getirilir, göreceğiz.
Beceri Kipi
Beceri kipinin rulu ve ulu eylemler için ayrı kuralları var. Bunun yanında iki özel durum da mevcut.
Özet
Rulu eylemler: sondaki 「る」 hecesi yerine 「られる」 heceleri getirilir.
(例)　見る → 見られる
Ulu eylemler: son hecedeki / u / ünlüsünün yerini / e / ünlüsü alır (son hece buna uygun olarak değişir) ve en sona 「る」 hecesi eklenir.
(例)　遊ぶ → 遊べ → 遊べる
Özel Eylemler: beceri dile getirirken 「する」 eylemi yerine 「できる」, 「くる」 eylemi yerine 「こられる」 kullanılır.
※ Beceri kipindeki eylemler rulu eylem işlevindedir.
Örnek Rulu Eylemler
Mastarı Beceri Kipinde
食べる 食べられる
着る 着られる
信じる 信じられる
寝る 寝られる
起きる 起きられる
出る 出られる
掛ける 掛けられる

Örnek Ulu Eylemler
Mastar Beceri Kipinde
話す 話せる
書く 書ける
遊ぶ 遊べる
待つ 待てる
飲む 飲める
取る 取れる
死ぬ 死ねる

Özel Eylemler
Mastar Beceri Kipinde
する できる
くる こられる
Bazı Japonlar üşendiklerinden olsa gerek 「られる」 yu kısaca 「れる」 olarak söylerler. Örneğin 「食べる」eylemi 「食べられる」 yerine 「食べれる」 olarak söylenir. Bu yaygın bir kullanım olmakla birlikte dilbilgisi kuralları açısından doğru bir şey değildir. Daha ilk baştan alışkanlık yapmaması için 「られる」yu kullanmayı tercih edelim.

Örnekler
(1)　漢字は書けますか?- Kanci yazabiliyor musun?
(2)　残念だが、今週末は行けない。- Maalesef bu hatasonu gidemiyorum.
(3)　もう信じられない。- Zaten inanamıyorum.
Beceri Kipindeki Eylemlerin Nesnesi Olmaz
Beceri kipi yapılması mümkün olan bir eylemi dile getirir, ama eylemin kendisi konuşma anında gerçekleşmez. Bundan dolayı eylemlerin beceri kipi bir devinim değil de durum olarak değerlendirilir; eylemlerin bu hali nesne almaz. Başka bir deyişle 「を」 ilgeci beceri kipindeki eylemlerle birlikte kullanılmaz. Aşağıdaki tümceler yanlıştır.
(誤)　富士山を登れた。
(誤)　重い荷物を持てます。

Bunları şu şekilde düzeltebiliriz:
(正)　富士山が登れた。- Fuji dağına tırmanabildim.
(正)　重い荷物が持てます。- Ağır bavul taşıyabilirim.

Beceri kipinde 「を」 ilgeci kullanılmaz ancak söylenmek istenene bağlı olarak 「が」, 「は」 ve 「も」 ilgeçleri kullanılabilir.

「見える」 ve 「聞こえる」 Özel Eylemleri
「見える」 ve 「聞こえる」eylemleri sırasıyla görülebilmek ve duyabilmek anlamını taşır. Bir şeyin duyulabilmesi ya da görülebilmesinde bir engelin olmadığını anlatmak için bu eylemler kullanılır. Bir seyi görme veya duyma imkanının verilmesi olayı içinse 「見る」 ve 「聞く」 eylemlerinin beceri kipleri kullanılır. Yine de (3) tarzındaki yapılar beceri kipi yerine daha sık olarak kullanılır.
Örnekler
(1)　今日は晴れて、富士山が見える。- Bugün hava açık, Fuji Dağı görülebiliyor.
(2)　友達のおかげで、映画はただで見られた。- Arkadaşım sayesinde filmi bedava izleyebildim.
(3)　友達のおかげで、映画をただで見ることができた。- Arkadaşım sayesinde filmi bedava izlemeye muktedir oldum.
Üçüncü örnekte 「こと」genel adı ile kurulan yapı 「見る」 eyleminin 「見られる」 olan beceri kipi biçimi yerine kullanılmıştır.
(1)　友達のおかげで、映画を見るのができた。

「聞く」 eyleminin olduğu iki örnek daha:
(1)　久しぶりに彼の声が聞けた。- O'nun sesini uzun zamandan beri [ilk defa] duydum.
(2)　周りがうるさくて、彼が言っていることがあんまり聞こえなかった - Etrafta çok gürültü vardı, onun ne dediğini pek duyamadım.

「ある」 Özel Eylemi
Var olmasının olanaklı olduğu bir şeyi 「ある」 ve 「得る」 eylemlerini birlikte kullanarak dile getiririz, 「あり得る」 deyimiyle. Bu deyimin esası 「あることができる」 dır ancak kimse bunu bu şekilde söylemez. İlginçtir, bu deyim 「ありうる」 ve 「ありえる」 olmak üzere iki şekilde söylenir. Ne var ki deyimin 「ありえない」、「ありえた」 ve 「ありえなかった」 çekimleri yalnız bir şekilde 「え」 ünlüsüyle söylenir.
Örnekler
(1)　そんなことはありうる。 - Böyle bir şeyin olması mümkün.
(2)　そんなことはありえる。 - Böyle bir şeyin olması mümkün.
(3)　そんなことはありえない。- Böyle bir şeyin olması mümkün değil.
(4)　このパッケージにはありうる物が入っている。- Olabilecek her şey bu pakette var.
(5)　それは、ありえない話だよ。- Bu olması imkansız bir hikaye.

-Ni Naru ve -Ni Suru Kalıpları
------------------------------------

「する」 ve 「なる」 Eylemlerini 「に」 İlgeci ile Kullanma
「する」 veya 「なる」 eylemiyle 「に」 ilgeci yan yana geldiğinde oldukça kullanışlı ifadeler elde edilir. 「する」 eyleminin nesne belirtme ilgeci ile birlikte kullanıldığını daha önce gördük. Aynı eylem 「に」 ilgeciyle kullanıldığında anlam değişir, buna biraz sonra değineceğiz. 「なる」 eylemi ise geçişsiz bir eylem olduğundan nesne almaz; her zaman 「に」 ilgeciyle birlikte kullanılır. 「なる」 eyleminin ili sıfat ve eylemlerle kullanımını işleyeceğiz.
Adlar ve Nalı Sıfatlarla Kullanma
Burada bir zorluk yok, 「なる」 eylemini ad ve nalı sıfatlarla kullanmak kolay.
(1)　彼の日本語が上手になった。- Onun Japoncası iyi oldu. (Onun Japoncası gelişti.)
(2)　私は医者になった。- Ben doktor oldum.
(3)　私は有名な人になる。- Ünlü bir kişi olacağım.

「に」 ve 「する」 ikilisini sıfatlarla kullanımını hatırlamak için belirteçler konusuna tekrar göz atabilirsiniz. Burada da bir sıkıntı yok. Ancak 「する」 ve 「に」 ikilisini adlarla kullanırken dikkat etmek gerekiyor çünkü anlam beklenenden farklı. 「X に する」 ifadesi "X'e karar vermek" anlamını taşır. Bu ifade biçimi restoranda yemek siparişi verirken sıklıkla kullanılır.

(1)　私は、ハンバーガーとサラダにします。
- Ben hamburgerle salata edeceğim. (Hamburgerle salata alayım.)

(2)　他にいいものがたくさんあるけど、やっぱりこれにする。
- Başka birçok iyi şey [de] var ancak, düşündüm de, bunu alacağım.

İli Sıfatlarla Kullanma
Aslında 「なる」 eylemini doğrudan doğruya ili sıfatlarla kullanmıyoruz. Burada yapılması gereken ili sıfatları önce belirteçlere dönüştürmek. Bunun nasıl yapılacağını belirteçler konusunda görmüştük.
(1)　去年から背が高くなったね。
- Geçen seneden beri boyun uzamış, ne dersin?

(2)　運動しているから、強くなる。
- Egzersiz yaptığımdan [çalıştıkça] daha güçlü olacağım.

(3)　勉強をたくさんしたから、頭がよくなった。
- Çok çalıştığımdan daha zeki oldum.

Diğer Eylemlerle Kullanma
「にする」 ve 「になる」 kalıplarını eylemlere doğrudan uygulayamıyoruz. こと (事) ve よう (様) gibi ad soylu sözcükleri araya katmamız gerekir. Bu sözcükler eylemleri adlaştırır. En iyisi biz kalıpların bu kullanımlarını örneklerle açıklayalım:
(1)　海外に行くことになった。 - Yurt dışına gitme olayı çıktı. (Yurt dışına gidicekmişim.)

(2)　毎日、肉を食べるようになった。 - Hergün et yeme eğilimine girdim. (Hergün et yer oldum.)

(3)　海外に行くことにした。 - Yurt dışına gitme olayını benimsedim. (Yurt dışına gitmeğe karar verdim.)

(4)　毎日、肉を食べるようにする。- Hergün et yeme tavrını benimseyeceğim. (Yemeklerde et hergün tercihim olacak.)

Demek ki işleri kılıfına uydurursak eylemleri de 「にする」 ve 「になる」 kalıplarıyla kullanabiliyoruz. Bu örneklerin çevirisinde özgün tümce kurgusunu daha iyi yansıtabilmek için biraz garip bir Türkçe kullandık, umarız olayın özünü anlatabilmişizdir. Daha anlaşılır bir çeviriyi parantez içinde verdik.

Beceri kipindeki eylemler devinimleri değil de durumları (işlerin oluru veya olmazlığını) dile getirdikleri için 「を」 ilgeciyle hiç kullanılmaz, daha çok 「に」 ilgeciyle kullanılırlar. Bundan dolayı bir işin oluru sık olarak beceri kipideki eylem + 「~ようになる」 ifadesiyle anlatılır. Birkaç örnek:

(1)　日本に来て、寿司が食べられるようになった。
- Japonya'ya gelince, suşi yer oldum. (Artık suşi yiyebiliyorum.)

(2)　一年間練習したから、ピアノが弾けるようになった。
- Bir yıl boyunca çalıştığım için, piyano çalar oldum. (Artık piyano çalabiliyorum.)

(3)　地下に入って、富士山が見えなくなった。
- Yeraltına girince Fuci Dağı görünmez oldu.

Eylemlerin olumsuz çekimleri 「い」 ile sonlandığından (bkz. örnek 3) bunları ili sıfatmış gibi kullanabiliyoruz.

Koşullu İfadeler
****************
Japonca'da Koşul Öne Sürme
Bu bölümde Japonca'da koşullu olayların anlatımını ele alıyoruz. Keşke basit olsa, Japonca "eğer" demenin tam dört yolu var! Şanslıyız ki koşullu eylemlerin (ve adların, sıfatların) çekimleri kolay, ayrıca zamanlarla boğuşmuyoruz.
「と」lu Koşul Tümceleri
Önce basit bir koşullu tümce türünden başlayalım. Bu şekilde kurulan tümceler daha çok neden/sonuç ilişkisini anlatır ancak koşul dile getirdikleri de olur. Ad tümcesinden de, eylem tümcesindan de neden olur. Ad tümcesinden nedenlerde, tümcenin sonundaki ad veya nalı sıfatlara 「だ」 ekleriz. Bu şekilde anlam 「と」 ilgecinin bildiğimiz diğer kullanımıyla karışmaz.
Neden-Sonuç İlişkisinin Kuruması
Neden-sonuç sıralaması Türkçe'deki gibi:
= [Neden] + と + [Sonuç]
Oluş Açık Olarak Belirtilmeli
= [Durum] + だと + [Sonuç]
Örnekler
(1)　ボールを落すと落ちる。
- Topu elinden kaçırınca düşer.

(2)　電気を消すと暗くなる。
- Işıkları söndürünce karanlık olur. (Işıklar sönerse karanlık olur.)

Yukarıdaki tümcelerin anlam akışında doğal bir neden-sonuç ilişkisi var. Aşağıdaki örneklerde ise sonuç bir nedenden çok bir koşula bağlanır:

(1)　学校に行かないと困るよ。
- Okula gitmezsen başın derde girer.

(2)　たくさん食べると太るよ。
- Çok yersen şişmanlarsın mutlak.

(3)　先生だと、きっと年上なんじゃないですか?
- Öğretmense elbet daha yaşlı olmalı, değil mi?

「なら」lı Koşul Tümceleri
Konumuza çok zor da olmayan bir koşul tümcesi türüyle devam ediyoruz.「なら(ば)」 sözcüğü ile gündem belirlemeli koşul tümceleri kurulur. Kurulan koşul tümcelerinin Türkçe çevirisi "Sözünü ettiğiniz ... ise", "Madem ki ..." gibi ifadelerle başlar. Yani getirilen koşul tümcenin gündemini de belirlemekte. "Herkes gidecekse ben de gideyim" örneğindeki gündem herkesin gidiyor oluşudur; konuşmacı kendi gidişini bu şarta bağlamıştır. 「なら」 koşul sözcüğü işte böyle koşul tümceleri kurmaya yarar. Burada unutulmaması gereken bir husus koşul ifadesinde bildirim 「だ」sının bulunamayacağıdır.
「なら」 Koşul Sözcüğünün Kullanımı
「なら」 sözcüğünü gündemi belirtir koşul ifadesine ekleyin:
= [Belirlenen Gündem] + なら + [Sonuç]
Bildirim 「だ」sı koşul ifadesine eklenmez.
Örnekler
(1)　みんなが行くなら私も行く。
- Herkes gittiği taktirde ben de gideceğim.

(2)　アリスさんが言うなら問題ないよ。
- Alice Hanım öyle diyorsa sorun yoktur.

アリス)　図書館はどこですか。 - Kütüphane nerede?
ボブ)　図書館なら、あそこです。- Kütüphaneyi soruyorsan, [işte] orası.

Şu örnek hatalıdır:
(誤)　図書館だならあそこです。

Biraz resmi kaçan, ancak aynı anlamı taşıyan 「ならば」 sözcüğü de 「なら」 yerine kullanılabilir.

「ば」lı Koşul Tümceleri
「ば」 koşuluyla kurulan tümceler olabilecek en sade koşul tümceleridir. Ne var ki ad soylu sözcükler ve nalı sıfatlara 「ば」 koşul eki getirilemez, dolayısıyla bir kullanım kısıtlaması var. Çekimlerde ulu/rulu eylem ayrımı yapılmadığı için kullanımı görece kolaydır.
Eylem ve Sıfatların 「ば」lı Çekimleri
Eylemlerde; son hecedeki / u / ünlüsü / e / ünlüsüne dönüşür (son hece buna uygun olarak değişir), buna da 「ば」 hecesi eklenir.
(例) 食べる　→　食べれ → 食べれば
(例) 待つ　→　待て → 待てば
「ない」 ile biten ili sıfatlar ve olumsuz sözcüklerde, sondaki 「い」 düşer ve buna 「ければ」 eklenir.
(例) おかしい　→　おかしければ
(例) ない　→　なければ
Örnekler
(1)　友達に会えれば、買い物に行きます。
- Arkadaşımla buluşabilirsek alışverişe gideceğiz.

(2)　お金があればいいね。
- Param olsa iyi olurdu, değil mi?

(3)　楽しければ、私も行く。
- Eğlenceli olacaksa ben de giderim.

(4)　楽しくなければ、私も行かない。
- Eğlenceli olmayacaksa ben de gitmeyeceğim.

(5)　食べなければ病気になるよ。
- Yemezsen bilesin ki hasta olacaksın.

「たら」 lı Koşul Tümceleri
「たら(ば)」 ile kurulan koşul tümcelerinde eylemlerin geçmiş zaman çekimlerine 「ら」 hecesi eklenir. Geniş kullanımı olan bir koşul yapısıdır; eylemlerin yanında ad ve sıfatlara eklenerek de kullanılabilir.
「たら(ば)」 Koşulunun Çekim Kuralı
Ad, sıfat ve eylemlerin geçmiş zaman çekimi yapılır, sonra buna 「ら」 hecesi eklenir:
(例) 自動　→　自動だった → 自動だったら
(例) 待つ　→　待った → 待ったら
(例) 忙しい　→　忙しかった → 忙しかったら
Örnekler
(1)　暇だったら、遊びに行くよ。- Boş zamanım olursa oynamaya gideceğim.
(2)　学生だったら、お金はありませんね。- Öğrenciyse parası yoktur, değil mi?
「ば」 ile 「たら」 koşul sözcükleri hemen hemen aynı anlama gelirler. Aralarında ayrıntı denebilecek ince bir fark var. 「ば」lı koşul tümcelerinde odak koşul kısmında iken, 「たら」lı koşul tümcelerinde odak koşulun gerçekleşmesiyle meydana gelen olayda.

Bu ince farkı örneklerle gösterelim:
(1)　友達に会えれば、買い物に行きます。- Alışverişe, arkadaşımla buluşabilirsek gideceğiz.
(2)　友達に会えたら、買い物に行きます。- Arkadaşımla buluşabilirsek alışverişe gideceğiz.

(1)　お金があればいいね。- İyi olurdu, param olsa.
(2)　お金があったらいいね。- Param olsa iyi olurdu, değil mi?

Taralı koşul, geçmişte meydana gelen bir olayların sonrasında gerçekleşen başka olayları anlatmak için de kullanılır. Aslına bakılırsa bu anlatım yolunda koşul yok; biri önce, biri sonra gerçekleşen iki olay var.

(1)　家に帰ったら、誰もいなかった!
- Eve döndüğümde, [ortalıkta] kimse yoktu. (Şaşırma)

(2)　アメリカに行ったら、たくさん太りました。
- Amerika'ya gittimde çok kilo aldım. (Beklenmedik gelişme)

「たら」 yerine 「たらば」yı da kullanabiliriz ancak ikincisinin daha resmi bir havası var.

「もし」 Sözcüğünün Yeri
「もし」 sözcüğünü daha önce duymuş olabiliriz. Acaba bunu nasıl kullanacağız? Sadece bu sözcüğü kullanarak koşul tümcesi kurmak mümkün değil. 「もし」, yukarıda gösterdiğimiz koşul yapılarıyla birlikte, koşulun gerçekleşip gerçekleşmeyeceğine dair belirsizliği ya da tereddüdü vurgulamak için kullanılır. Tümcenin başındadır. İki örnek:
(1)　もしよかったら、映画を観に行きますか?
- Olur da sana uyarsa, filim izlemeğe gidelim mi?

(2)　もし時間がないなら、明日でもいいよ。
- Olur da zamanımız olmazsa, yarın da uygundur.

← Önceki (する ve なる Eylemlerini に İlgeciyle Kullanma)

Yapıl[ma]ması Gereken Şeyler
------*-----------*-------------------
Zorunlu veya İsteğe Bağlı Eylemlerin İfadesi
Hayatta bazı işler var ki can sıkıcı, sevimsiz olsalar bile yapmak zorundayız, örneğin çöpü atmak, ev ödevimizi yapmak gibi. Bu konumuzda bunun gibi zorunlulukları Japonca'da nasıl ifade ederiz, onu işleyeceğiz. Ayrıca yapmak zorunda olmadığımız işleri de dile getirmeyi öğreneceğiz.
"Yapmamalı", "Etmemeli" Demek İçin 「だめ」, 「いけない」 ve 「ならない」 Sözcüklerini Kullanma
「だめ」(駄目) sözcüğünü bilmiyorsak, WWWJDIC sitesinde bunu aratıp [Ex] ile belirtilen bağdan örnek tümceleri incelemek faydalı olabilir. Sitede tümcelerin İngilizce çevirileri var. 「だめ」 sözcüğünün anlamı "sakın"; pek çok farklı kullanımı var. Bu bölümde inceleyeceğimiz diğer iki sözcük 「いけない」 ile 「ならない」. Bunlar da "sakın", "yapma", "etme" anlamındadır. Bu sözcükler ili sıfat olmamalarına rağmen ili sıfatlar gibi davranırlar, çekimleri ili sıfatlarınki gibi yapılır. Kullanımlarını örneklerle inceleyelim.
Özet
Eylemlerin teli çekimlerine 「は」 ilgeciyle birlikte 「だめ」、「いけない」 ve 「ならない」 sözcüklerinden biri eklenir.
例) 入る → 入って + は + だめ/いけない/ならない = 入ってはだめ/入ってはいけない/入ってはならない
(1)　ここに入ってはいけません。
- Buraya girmemelisiniz.

(2)　それを食べてはだめ!
- Onu yeme sakın!

(3)　夜、遅くまで電話してはならない。
- Akşamları geç saate kadar telefonda konuşmamalısın.

(4)　早く寝てはなりませんでした。
- Erken yatmama izin verilmedi.

「だめ」、「いけない」 ve 「ならない」 arasındaki farkı şöyle özetleyebiliriz. 「だめ」 rahat tavır benimsenen durumlarda söylenir. 「いけない」 ve 「ならない」 sözcükleri ise biraz daha resmi hava taşırlar. Bunlardan ikincisi herkesin uyması gerektiği yasak ve kuralların anlatımında kullanılır.

Gerekliliğin İfadesi
Bir işin gerekliliğini/zorunluluğunu ifade etmek için yine 「いける / なる」 eylemlerinin olumsuz çekimlerinden ve 「だめ」 sözcüğünden yararlanıyoruz. Ancak olumsuz anlamı kaldırmak için temel eylemi de olumsuz hale getirmemiz gerekiyor. Çivi çiviyi söker hesabı iki olumsuz çekim yanyana geldiğinde "yapmalı/etmeli" olumlu anlamı ortaya çıkıyor. Aslına bakılırsa bir önceki madde başlığında anlatılanla burada söylenen aynı. Japonca, her iki durumda da, bir davranışın yapılmaması gerektiğini, uygun düşmediğini anlatma yoluna giden bir dil. Gerekliliğin olumlanması, davranışın yapılmamasının sakıncasının dile getirilmesiyle yapılır. Bunun ifadesi üç şekilde yapılır:
Özet
Eylemin teli biçiminin olumsuzu + 「は」 ilgeci + だめ/いけない/ならない
Eylemin olumsuzu + 「と」 ilgeci + だめ/いけない/ならない
Eylemin olumsuzu + 「ば」 ilgeci + だめ/いけない/ならない
Birinci örnek tümce çiftimizde bir önceki madde başlığında anlatılan kuralın olumsuz çekimini kullanıyoruz:
(1)　毎日学校に行かなくてはなりません. - Okula [birgün bile] gitmezlik yapamayız. (Hergün gitmeli.)
(2)　宿題をしなくてはいけなかった。 - Ödevi yapmamazlık edemezdim. (Ödevi yapmalıydım.)
İkinci çift bir önceki konuda işlediğimiz neden-sonuç ilişkisinden faydalanmakta. Bu şekilde kurulan tümceler, neden olarak gösterilen davranışın sakıncalı bir sonuç doğurduğunu anlatırlar. Başka bir deyişle bir davranıştan sakınmak gereğini ifade ederler. Kullanımı kolay olduğundan ve daha kısa tümceler kurabildiğinden bu yapı, tüm ifade seçenekleri arasından, konuşma dilinde en çok tercih edilenidir.
(1)　毎日学校に行かないとだめです。 - Okula [bir gün bile] gitmemek sakıncalıdır. (Okulu ekme sakın.)
(2)　宿題をしないといけない。 - Ev ödevini yapmamazlık etmemeli.

İkinci örnekte olduğu gibi üçüncü örnek çiftte de koşullu ifadeler yer alıyor. Bir önceki konuda değindiğimiz anlam farkı bu tümcelerde de var. Örneklerini verdiğimiz yapılar arasından üçüncüsü en fazla sayıda duruma uygun düştüğünden en geniş kullanım alanına sahiptir. Şunu da altını çizerek belirtelim;「ば」 koşuluyla kurulan tümcelerde eylemin olumsuz çekimi değişmediğinden, sondaki 「い」 her zaman atılır, devamına 「ければ」 eklenir.
(1)　毎日学校に行かなけらばいけません。. - Okula hergün gitmezsek olmaz. (Hergün gitmeli.)
(2)　宿題をしなければだめだった。 - Ödevi yapmasaydım sakınca doğardı.

※ Bir Saptama
Konunun son kısmında gerekliliğin 「~なかれば」 ve 「~なくては」 kalıpları ile ifadesini işledik. Ne var ki, meydana gelen tümceler uzun olduğundan bu ifade biçimleri konuşma dilinde nadiren kullanılır. Yerine 「と」 koşuluyla kurulan daha kısa tümceler tercih edilir. Nezaket dilinde ise 「と」 koşuluyla kurulan tümceler ağırlıkta. Yine de yazı dilinde 「~なかれば」 ve 「~なくては」 kalıplarının daha çok kullanıldığını belirtelim.
Konuşma Diline Ait [Argo] Kısaltmalar
Heceler biriktikçe birikiyor, "yapma/etme" demek için 8'e varan sayıda heceye gereksinim duyduğumuz oluyor. Yok mu bunun bir kestirme yolu? Var. Ne var ki her yerde kullanılmaz. İşleyeceğimiz kısaltmalar fazlaca laubali, nezaket gerektiren durumlar için uygun değil. Demek ki dikkatli kullanmak lazım. Yine de bunları öğrenmede fayda görüyoruz; Japonya'da, özellikle gençlerin konuşma tarzında, bu kısaltmalar çok yaygın.
Özet
「なくて」 yerine 「なくちゃ」 kullanma
「なければ」 yerine 「なきゃ」 kullanma
Kısaltma diye verdiklerimizin uzunluğunda bir fark yok, peki nasıl olacak? Uzunlukları aynı ama, ifadelerin bu biçimleriyle birlikte 「だめ/いけない/ならない」 sözcüklerini kullanma zorunluluğu yok, oradan kazanıyoruz.

(1)　勉強しなくちゃ。 - Ders çalışmaca. (Ders çalışmam lazım.)
(2)　ご飯を食べなきゃ。 - Karnımı doyurmaca. (Yemek yemeliyim.)

Bazen 「と」 koşul sözcüğü de 「だめ/いけない/ならない」 sözcükleri yerine kullanılır.
(1)　学校に行かないと。-Bana okulun yolu gözüktü. (Okula gitmem lazım.)

Son olarak şunu belirtelim, sözcük sonlarındaki 「ちゃ」 sesleri onlara şirin, biraz kadınsı hava verir. 「ちゃん」 sözcüğünü evvelce gördüğümüzden bu sesler tanıdık gelmiştir. 「なくちゃ」 sözcüğü de şirin ve çocuksu bir hava taşır.

Olurun İfadesi
Şimdi de bir şeyin olurunu (isteğe bağlı olmasını) Japonca'da nasıl belirtiyoruz, onu görelim. Kuralın kendisi oldukça basit, kısaca üzerinde duralım. Eylemlerin teli çekimlerine 「も」 ilgecini eklemekle "-sa/-se de olur" gibi bir ifade meydana çıkar. Bu ifadeyi 「いい」, 「大丈夫」 veya 「構わない」 sözcüklerinden biriyle tamamlıyoruz. Birkaç örnek:
(1)　全部食べてもいいよ。- Hepsini yesen de olur.
(2)　全部食べなくてもいいよ。- Hepsini yemesen de olur.
(3)　全部飲んでも大丈夫だよ。- Tümünü içmesen de tamam.
(4)　全部飲んでも構わないよ。- Tümünü içmesen de [benim için] sakıncası yok.

Samimi ortamlarda 「~てもいい」 bazen 「~ていい」 şeklinde kısaltılır:
(1)　もう帰っていい?- Artık eve dönsem olur mu?
(2)　これ、ちょっと見ていい?- Buna biraz baksam olur mu?

Arzular, Öneriler

Japonca'da Arzuları ve Önerileri Dile Getirme
Bu konumuzda Japonca'da arzu ve önerilerimizi doğrudan veya ima yoluyla nasıl dile getireceğimizi göreceğiz. 「たい」 li çekimler ve eylemlerde nezaket kipi işleyeceklerimiz arasında. Ayrıca 「たら」 ve 「ば」 sözcüklerinin özel kullanımlarını göreceğiz.
Arzuların 「たい」 Ekiyle Dile Getirmesi
Japonca'da bir eylemi yapmak istediğimizi bir ekle ifade ederiz. Bunun için eylem gövdesine 「たい」 ekini ekleriz. Bu şekilde kurulan tümceler "İstediğim falanca şeyi yapmaktır" tarzında ad tümceleridir. İlginçtir, oluşan sözcük ili sıfat özelliğinde (「たい」 eki de zaten "i" ile biter). Bu sözcüklere bildiğmiz ili sıfat çekimleri uygulanır. Ancak bu sözcükler eylemden türetildikleri için ili sıfatlardan farklı olarak bunlarla birlikte 「を」、「に」、「へ」、ve 「で」 ilgeçleri kullanılabilir. Aşagıda örnek çekim çizelgesi verilmiştir.
「たい」li çekimler
Olumlu Olumsuz
Şimdiki Zaman 行きたい 行きたくない
Geçmiş Zaman 行きたかった 行きたくなかった
Örnekler
(1)　何をしたいですか。- Ne yapmak istiyorsun?
(2)　温泉に行きたい。- Kaplıcaya gitmek istiyorum.
(3)　ケーキ、食べたくないの?。- Kek yemek istemiyor musun?
(4)　食べたくなかったけど食べたくなった。- Yiyesim yoktu ama [şimdi] yiyesim geldi.
Dördüncü örneği Türkçe'ye çevirmek zor oldu. Bu örneği daha iyi anlamak için "「なる」 Eylemini İli Sıfatlarla Kullanma" konusunu gözden geçirmek yararlı olabilir. Burada 「なる」 eyleminin geçmiş zaman çekimi kullanılmış. Esprili bir örnek olarak olumsuz çekim 「~たくない」 ve 「なる」 eylemi ile kurulan bir dilburan verelim: 「食べたくなくなった」. Anlamı "yemeyesim geldi".

Cansız nesnelerin arzuları olamayacağı için doğal olarak「ある」 eylemine 「たい」 çekimi uygulanamıyor. Ancak bu çekimi 「いる」 eylemine uygulayabiliriz:
(1)　ずっと一緒にいたい。- Sonsuza dek beraber olalım istiyorum.

「たい」 çekimi uygulanan bir eylem sadece birinci (tekil ve çoğul) kişiyi kasteder. Bu yapıyla "Sen dinlenmek istiyorsun" ve "O kitap okumak istiyor" benzeri tümceleri kurulamaz. Ancak birinci kişi dışındakiler için soru sorulabilir. Başkasının arzusunu dile getirmeyi sonraki bir derste işleyeceğiz.

Arzuların 「欲しい」 Sözcüğüyle Dile Getirilmesi
Türkçe'de arzularımızı "istemek" eylemiyle dile getiririz. Japonca'da bu iş için eylem değil sıfat kullanılır; sahip olunması istenen nesnenin veya yapılması istenen eylemin "arzu edilen" bir şey olduğu vurgulanır. Örneğin Japonlar "Kitap okumak istiyorum" yerine "Kitap okumak istediğim şeydir" derler. Benzer bir kullanımla 「好き」 sıfatında karşılaşmıştık. 「好き」nin üstünde fazla durmadık ama 「欲しい」 nin üstünde biraz duracağız.
Örnekler
(1)　大きい縫いぐるみが欲しい!- Büyük bir oyuncak bebek istiyorum!
(2)　全部食べてほしいんだけど・・・ - Hepsinin yenmesini istiyorum ama...
(3)　部屋をきれいにしてほしいのよ。 - Odayı toparlamak istiyorum artık.
Bir şeyin yapılmasını istemek için daha uygun yollar da var. Bunları daha sonra işleyeceğiz. Şunu da ekleyelim, belli bir kalıbın gereği olarak eylemin teli haline eklenen sözcükler çoğunlukla hiraganayla yazılır (bu örnekte olduğu gibi).

Önerileri Dile Getirme
Japonca'da öneri dile getirmek için eylemler öneri kipine girer. Bu süreçte eylemler belli bir değişmeye uğrayıp bir öneriyi dile getirir duruma gelirler. Bu değişme rulu ve ulu eylemler için farklıdır. Aşağıdaki kutuda Japonca'nın öneri kipinin kuralları verilmiştir.

Özet
Rulu eylemlerde 「る」 kaldırılır 「よう」 eklenir.
例) 食べる → 食べ + よう → 食べよう
Ulu eylemlerde son hecenin / u / ünlüsü / o / ünlüsüyle değiştirilir ve 「う」 eklenir.
例) 入る → 入ろ + う → 入ろう
Aşağıda gruplara göre örnek eylemler çizelgesi verilmiştir.
Örnek Rulu Eylemler
Yalın İstek Kipinde
食べる 食べよう
着る 着よう
信じる 信じよう
寝る 寝よう
起きる 起きよう
出る 出よう
掛ける 掛けよう

Örnek Ulu Eylemler
Yalın İstek Kipinde
話す 話そう
聞く 聞こう
遊ぶ 遊ぼう
待つ 待とう
飲む 飲もう
直る 直ろう
死ぬ 死のう

Özel Eylemler
Yalın İstek Kipinde
する しよう
くる こよう
Örnekler
Ölmek eyleminin 「死のう」 hali (ölelim) kullanımı ikmansız gibi. (Kim öyle birşey desin ki?) Çizelgenin bütünlüğünü tamamlasın diye verildi. Burada birkaç örnek tümceye yer veriyoruz:
(1)　今日は何をしようか? - Bugün ne yapalım?
(2)　テーマパークに行こう! - Lunaparka gidelim!
(3)　明日は何を食べようか? - Yarın ne yiyelim?
(4)　カレーを食べよう! - Köri yiyelim!
Teklifler geleceğe dönük tasarılar olduklarından öneri kipindeki eylemlerin geçmiş zaman çekimleri olmaz. Yukarıdaki örnekte 「明日」 sözcüğünü 「昨日」 sözcüğüyle değiştirirsek tümce anlamsız olur.

Sonraki konularımızdan birinde öneri kipinin farklı bir kullanımını da göreceğiz.

Öneri Kipinin Nazik Hali
İstek kipinin nazik hali daha da basit, eylem gövdesine 「~ましょう」 eklenir sadece. İstek kipindeki eylemler her zaman tümcenin sonunda yer alır. Nezaket kipi için de aynı şey geçerli; önceki bir konumuzda buna değinmiştik.
Özet
Eylem gövdesine 「~ましょう」 eklenir. Bütün eylem türleri için geçerli.
例) 食べる → 食べ + ましょう → 食べましょう
例) 入る → 入り + ましょう → 入りましょう
Örnek eylemler
Yalın Hali İstek Kipinde (Nazik)
する しましょう
くる きましょう
寝る 寝ましょう
行く 行きましょう
遊ぶ 遊びましょう
Görüldüğü gibi yeni birşey yok. İstek kipinin Nezaket Japoncası'ndaki hali.
(1)　今日は何をしましょうか? - Bugün ne yapalım?
(2)　テーマパークに行きましょう! - Lunaparka gidelim!
(3)　明日は何を食べましょうか? - Yarın ne yiyelim?
(4)　カレーを食べましょう! - Köri yiyelim!

「ば」 ve 「たら」 İlgeçleri İle Öneride Bulunma
Japonca'da öneride bulunmanın başka bir yolu 「ば」lı ve 「たら」lı koşul tümcelerine 「どう」 belirtecinin eklenmesidir. Bu yapının zor bir yanı yok. Aşağıda iki örnek tümce ile açıklıyoruz:
Örnekler
(1)　銀行に行ったらどうですか。- Bankaya gitsek nasıl olur? (Bankaya gitsek?)
(2)　たまにご両親と話せばどう?- Anne babanla arada bir konuşsan nasıl olur? (Anne babanla arada bir konuşsan?)

Başkasının Sözünü Aktarma
"Betimleyici Yan Tümceler" konusunda yan tümceleri sıfat yerine kullanmayı öğrendik. Bu konumuzda başkasının söylediklerini aktarmak için bu bilgimizden yararlanıyoruz. 「と」 ilgecine de ihtiyacımız olacak.
Japonların aktarma yoluyla bazen kendi düşüncelerini de dile getirdikleri olur. Sanki olmazmış gibi geliyor, ama "Yarın öğlen yemekte sandviç yerim diye düşündüm" örneğini verirsek benzer bir kullanımın Türkçe'de de yer bulduğunu görürüz. "Diye düşündüm", "diye duydum" Japonca'da çok sık kullanılan ifade yollarıdır. Burası önemli, Japonlar kesin yergılarda bulunmaktan kaçınırlar. Dolayısıyla böyle muğlak tümceleri doğru yorumlamak gerek. İleride belirsizliği ve tereddütü belirtmenin başka yollarını da göreceğiz.

Doğrudan Aktarma
Doğrudan aktarmada başkasının sözünü olduğu gibi vermek esastır. Japonca'da doğrudan aktarma yapmak için söz tırnak içine alınır, buna 「と」 ve uygun düşen bir eylem eklenir. En sık kullanılan eylemler 「言う」 ve 「聞く」dur. 「叫ぶ」, 「呼ぶ」ve「呟く」 eylemleri de kullanılabilir. Doğrudan aktarmalara romanlarda ve diğer yazın çeşitlerinde sıkça başvurulur.
Örnekler
(1)　アリスさんが、「寒い」と言った。- Alice "soğuk" dedi.
(2)　「今日は授業がない」と先生から聞いたんだけど。- "Bugün ders yok" lafını hocamdan duydum.
Yan tümceyle eylemle yan yana bulunmak zorunda değil. Araya başka bir eylem girmemek üzere sıfat, belirteç ve adlar yantümceyle eylem arasında bulunabilir.
(1)　「寒い」とアリスさんが言った。- "Soğuk" dedi Alice.

Dolaylı Aktarma
Japonca'da diğer aktarma türü başkasının söylediğini işleyerek aktarmadır. Konuşulanlar sözcüğü sözcüğüne aktarılmaz, kısaltmaya ve başka değişikliklere başvurulur. Tırnak işareti (「」) kullanılmaz. Kendi düşüncelerimizi de bu şekilde ifade edebiliyoruz. Çok yaygın bir ifade yoludur.
Örnekler
(1)　先生から今日は授業がないと聞いたんだけど。- Öğretmenden bugün dersi[mizi]n olmadığını işittim.
(2)　これは、日本語で何(なん)と言いますか。- Bunu Japonca'da nasıl söylersiniz?
(3)　私はアリスと言います。- Bana Alice derler.
Konuşanın kendi düşüncesini dile getirmesine iki örnek:
(4)　カレーを食べようと思ったけど、あきらめた。- Köri yemeyi düşünmüştüm ama vazgeçtim.
(5)　今、どこに行こうかと考えている。- Nereye gideceğimi düşünüyorum şimdi.
Beşinci örnekte, eylemi istek kipinde olan soru tümceciği ana tümceye soru ilgeci aracılığıyla dahil edilmiş.

Aktarılan şey, ad veya nalı sıfatla oluşturulan bir yargıysa, tümceciğe bildirim 「だ」sını eklemeli:

(1)　彼は、これは何だと言いましたか。- O, bunun ne olduğunu söyledi?
(2)　彼は高校生だと聞いたけど、信じられない。- Onun lise öğrencisi olduğunu duydum, fakat inanamadım.

「と」 nun Konuşma Dilindeki Biçimi: って
Tümce aktarımlarında kullanılan 「と」 ilgeci konuşma dilinde bazen 「って」 biçimine girer. Böyle tümceler laubali bir hava taşır. 「って」 biçimini kullandığımızda tümcenin devamının getirmeyebilirz, karşımızdaki ne demek istediğimizi tümcenin gidişatından anlar.
Örnekler
(1)　智子は来年、海外に行くんだって。
- Tomoko gelecek sene yurtdışına gidecekmiş.

(2)　もうお金がないって。
- Paramın olmadığını söylemiştim.

(3)　え?何だって?
- Pardon? Ne dedin?

(4)　今、時間がないって聞いたんだけど、本当?
- Şu an zamanın yokmuş diye duydum, doğru mu?

(5)　今、時間がないって、本当?
- Şu an zamanın yokmuş, doğru mu?

「って」 ifade biçiminin aslında aktarma tümcelerdekinin dışında başka bir kullanımı da var. Konuşma dilinde yeni bir gündem belirtmek için 「は」 ilgeci yerine kullanıldığı da olur. Bu kullanım çok yaygındır, özellikle gençler arasında.

Örnekler
(1)　明日って、雨が降るんだって。
- Var ya, yarın yağmur yağacakmış.

(2)　アリスって、すごくいい人でしょ?
- Alice çok iyi bir insan [gibi duruyor], değil mi?

Deneme ve Teşebbüs

Deneme ve İnceleme
Japonca'da tadına bakmak, denemek anlamında kullanılan yapı eylemlerin teli haline 「みる」 yardımcı eyleminin eklenmesiyle kurulur. Türkçe'de de görmek'in yakın anlamlısı bakmak benzeri işlevle kullanıldığı için bu yapıyı anlaması zor olmaza gerek. Bu bir kalıp olduğu için yardımcı eylem 「みる」 şeklinde Hiragana ile yazılır.
Özet
"Bir şeyi denenmesi" olayını dile getirmek için eylemin teli çekimine 「みる」 eylemi eklenir.
例)　切る → 切って → 切ってみる
Meydana gelen ifadenin çekimi tek bir eylemmiş gibi yapılır:
例)　切ってみる、切ってみた、切ってみない、切ってみなかった
Örnekler
(1)　お好み焼きを始めて食べてみたけど、とてもおいしかった!- Okonomiyakinin tadına ilk defa baktım, çok lezzetliydi.
(2)　お酒を飲んでみましたが、すごく眠くなりました。- Sakenin tadına bir bakayım dedim, çok uykum geldi.
(3)　新しいデパートに行ってみる。- Yeni alışveriş merkezine gidip bir bakacağım.
(4)　広島のお好み焼きを食べてみたい!- Hiroşima okonomiyakisinin tadına bakmak isterim.
Teşebbüs
İstek kipini daha önceki bir konumuzda işledik. Bu konumuzda öneri kipinin farklı bir kullanımını gösteriyoruz: teşebbüs dile getirme. Japonca'da "falanca eylemi yapmaya çalıştım" demek için eylemin öneri kipi biçimine 「とする」 ifadesi eklenir. Örnekleri incelersek bu yapının nasıl kullanıldığı daha iyi anlaşılır.
Özet
Bir teşebbüsü dile getirmek için eylem öneri kipine uydurulur sonra buna 「とする」 eklenir.
例)　見る → 見よう → 見ようとする
例)　行く → 行こう → 行こうとする
Örnekler
(1)　毎日、勉強を避けようとする。
- Her gün ders çalışmaktan kaçınmaya çalışır.

(2)　無理矢理に部屋に入ろうとしている。
- Zorla odaya girmeğe çalışıyor.

(3)　早く寝ようとしたけど、結局は徹夜した。
- Erken yatmağa çalıştım ama sonunda sabahı ettim.

(4)　お酒を飲もうとしたが、奥さんが止めた。
- Alkol içmeğe çalıştı ancak karısı [onu] engelledi.

Japonca'da teşebbüs olayını dile getirmek için 「する」 eyleminden başka eylemler de kullanılır. Örneğin 「決める」 eylemi ile "-yi denemeye karar vermek" anlamında teşebbüs ifadeleri kurulur. Birkaç örnek.

(1)　勉強をなるべく避けようと思った。
- Derç çalışmaktan mümkün olduğunca kaçmayı düşündüm.

(2)　毎日ジムに行こうと決めた。
- Her gün spor salonuna gitme[yi deneme]ye karar verdim.

Japonca'da Alma ve Verme

Japonlar Hediyeleri Sever
Hediye alışverişi Japon kültüründe çok önemli yer tutar. Japonların hediye verme ve alma ile ilgili birçok gelenekleri vardır (お歳暮、お中元、vb.). Japonlar tatil dönüşlerinde yakınlarına mutlaka armağan getirirler. Düğün ve cenaze töreni sahiplerine de katkı olsun diye para verirler. Bu gelenekler dillerine de yansımıştır. Hediye verme/alma veya iyilik yapma/kabul etmenin ifadesinde kullanılan sözcükler önemlidir; bunları iyi öğrenip yerli yerinde kullanmak gerek. Belki de bu çekinceden dolayı 「あげる」、「くれる」 ve 「もらう」 eylemlerinin kullanımı Japonca öğrenenleri zorlayan meselelerden biri olmuştur. Bu konumuzda Japonca'da "alma" ve "verme"yi dile getirmenin pek de zor birşey olmadığını göreceğiz.
「あげる」 Eyleminin Kullanımı
「あげる」 eylemi başkasına bir şeyi vermeyi anlatmak için kullanılır.
Örnekler
(1)　私が友達にプレゼントをあげた。
- Ben arkadaş[ım]a hediye verdim.

(2)　これは先生にあげる。
- Bunu hoca[m]a vereceğim.

Lütufta bulunmayı (iyilik yapmayı) dile getirmek için eylemlerin te biçimine 「あげる」 eylemini ekleriz:

(1)　車を買ってあげるよ。
- İyilik olsun diye [sana] araba alacağım. (Araba alıvereceğim.)

(2)　代わりに行ってあげる。
- İyilik yapıp [senin] yerine gideceğim. (Yerine gidivereceğim.)

Üçüncü tekil kişide de 「あげる」 eylemi bir başkasına bir şeyi vermeyi anlatmak için kullanılır:

(1)　学生がこれを先生にあげる。
- Öğrenci bunu öğretmen[in]e verdi.

(2)　友達が父にいいことを教えてあげた。
- Arkadaş[ım] [iyilik olsun diye] babama yararlı bir şey öğretti.

「あげる」 Yerine 「やる」 Eylemini Kullanmak
Hayvanlarda (özellikle evcil hayvanlarda) 「あげる」 yerine genellikle "yapmak, etmek" anlamını taşıyan 「やる」 eylemi kullanılır. Bu eylem insanlar için kullanılmaz. Kullanılırsa aşağılayıcı bir ifade olur, buna dikkat etmeli. Bir örnek:
(1)　犬に餌をやった? - Köpeğe mama[sından] verdin mi? (Aslı: Köpeğe mama ettin mi?)

「くれる」 Eyleminin Kullanımı
「くれる」 eylemi de "vermek" anlamını taşır. Ancak 「あげる」 eyleminden farklı olarak eşya konuşmacıya veya ona yakın birine verilmekte.
Örnekler
(1)　友達が私にプレゼントをくれた。
- Arkadaş[ım] bana hediye verdi.

(2)　これは、先生がくれた。
- Bunu hoca[m] verdi.

(3)　車を買ってくれるの?
- Bana araba mı alıvereceksin? (Soruyu soran açıklama bekliyor)

(4)　代わりに行ってくれる?
- Benim yerime gidiversen?

Üçüncü tekil kişi için de 「くれる」 eylemi kullanılır. Bu durumda konuşmacı alan tarafın yakını veya arkadaşıdır:

(1)　先生がこれを学生にくれる。
- Öğretmen bunu öğrenciye verdi.

(2)　友達が父にいいことを教えてくれた。
- Arkadaşım babama [iyilik olsun diye] iyi bir şey öğretti.

Aşağıdaki çizim alma ve vermenin yönünü göstermekte:

Alma eylemi, çizimde, konuşmacının konumu bakımından aşağıya doğru; verme eylemi ise yukarıya doğru tasvir edilmiş. Alma ve vermeye ilişkin 「上げる」 ve 「下さる」 eylemlerinin yazımında görüldüğü gibi 「上」 ve 「下」 simgelerinden yararlanılır. Alma/vermeyi aşağı yöne ve yukarı yöne birer eylemmiş gibi düşünmek belki yardımcı olur. Bu bilgiyi göz önünde bulundurarak şu örneğe göz atalım:

(1)　先生が教えてあげるんですか。
- Hocam [onlara lütfedip de] ders veren siz mi olacaksınız? (Sorunun sahibi olayın dışındadır.)

あげる eyleminde okun yönü konuşmacıdan dışarıya doğru olduğu için, verici başkası olsa bile, alıcının/alıcıların başka bir kişi/kişiler olduğunu anlıyoruz.

(2)　先生が教えてくれるんですか。
- Hocam [bizlere lütfedip de] ders veren siz mi olacaksınız? (Sorunun sahibi olayın içinde.)

くれる eyleminde okun yönü konuşmacıya doğru olduğu için eylemin alıcısı ya konuşmacı, ya da konuşmacıya yakın birisidir. Konuşmacı burada kendisini alıcının yerine koyar.

Yapılmaması gereken yanlışlara örnekler:
(誤)　私が全部食べてくれました。- Konuşmacı kendisinin yaptığı verme işi için 「くれる」 eylemini kullanmış. (Yanlış)
(正)　私が全部食べてあげました。- Ben [iyilik olsun diye] tümünü yedim. (Doğrusu)

(誤)　友達がプレゼントを私にあげた。- Konuşana birşey verme işini dile getirmek için 「あげる」 eylemi kullanılmış. (Yanlış)
(正)　友達がプレゼントを私にくれた。- Arkadaş bana hediye verdi. (Doğrusu)

「もらう」 Eyleminin Kullanımı
"Almak" anlamındaki 「もらう」 eyleminin oluş yönü konuşmacıya doğru. Bu eylemle, 「に」 ilgecinden başka 「から」 ilgeci de kullanılır.
Örnekler
(1)　私が友達にプレゼントをもらった。
- Arkadaşımdan hediye aldım.

(2)　友達からプレゼントをもらった。
- Arkadaştan hediye aldı[m].

(3)　これは友達に買ってもらった。
- Bu var ya, arkadaşımca satın alınıp [bana] verildi.

(4)　宿題をチェックしてもらいたかったけど、時間がなくて無理だった。
- Ev ödevimi [iyilik olsun diye] kontrol etmesini istemiştim, ama zaman olmadığından mümkün olmadı.

「もらう」 eylemi genellikle sadece birinci tekil kişide kullanılır. Ancak, 「私からもらう」 gibi tümcelerde, bir başkasının bizden birşey aldığını vurgulamak için, birinci tekil kişi dışında da kullanabiliriz. Bir örnekle açıklayalım. Maksadımız "Onu sana ben verdim!" demekse 「あげる」 eylemini kullanırız. Yok, eğer "Sen onu benden aldın!" demek istediysek, 「もらう」 eylemini kullanmak uygun olur:

(5)　その時計は私からもらったのよ。
- O saati benden aldı. (O saati kendisine ben hediye ettim.)

「くれる」 ve 「もらえる」 ile İyilik İsteme
Birisinden iyilik istemek için 「くれる」 eylemini yalın haliyle, 「もらう」 eyliminin de beceri kipi halini kullanırız. İyilik istemede yön konuşmacıya doğru olacağından, 「あげる」 eylemini kullanamayız.
Örnekler
(1)　千円を貸してくれる?
- [Bana] 1000 yen verebilir misin?

(2)　千円を貸してもらえる?
- [Senden] 1000 yen ödünç alabilir miyim?

Aslında iki tümce de aynı şeyi dile getiriyor. Alan ve veren bağlamdan belli olduğu için her iki tümceye de dahil edilmemiştir. Alan ve vereni açık olarak belirtmek isteseydik tümceleri şöyle kurardık:

(1)　あなたが、私に千円を貸してくれる?
- Sen bana 1000 yen verebilir misin?

(2)　私が、あなたに千円を貸してもらえる?
- Ben senden 1000 yen ödünç alabilir miyim?

Özneyi ve tümleci bu şekilde tümceye dahil etmek pek normal değil. Burada 「くれる」 ve 「もらえる」 eylemlerinin kullanım farkını böyle bir vurguyla belirginleştirdik.

Olumsuz tümceler dile getirilen isteği yumuşatır:

(1)　ちょっと静かにしてくれない?
- Biraz daha sessiz olamaz mısınız?

(2)　漢字を書いてもらえませんか。
- Kancisini yazabilir misiniz?

Bir Şeyin Yapılmamasını Rica Etme
Bir şeyin yapılmamasını istemek için eylemin bu sefer olumsuz çekimine 「で」 eklenir, gerisi aynı:

(1)　全部食べないでくれますか。
- Tümünü yemeyiversen? (Yemeği bitirme lütfen.)

(2)　高い物を買わないでくれる?
- Pahalı şeyler almayıversen? (Pahalı şeyleri satın alma lütfen.)

İstek ve Ricalar

İstek ve Ricaları İfade Etme
Japonca'da istek ve rica dile getirmenin çeşitli yolları var. Biz önce 「くださる」 eyleminin özel bir çekimini kullanmayı öğreneceğiz. Devamında biraz daha sert ricalar için kullanılan 「なさる」 eylemini işleyeceğiz. Konunun sonunda ise epey emirvari kaçan bir rica ifadesini göstereceğiz. Bu sonuncusu manga fanatikleri için, manga ile ilgilenmeyen okuyucular bu kısmı atlayabilir.
「~ください」- 「くださる」Eyleminin Özel Bir Çekimi
「くださる」, 「くれる」eyleminin saygı dilindeki halidir; 「ください」 ise onun özel bir çekimidir. Saygı dili ve tevazu dilini ilerideki bir konumuzda ayrıntılı olarak işleyeceğiz. Bu bölümde sık olarak kullanılan 「~ください」 özel çekimini işliyoruz. Kullanım yerlerini örneklerden yola çıkarak açıklamak en iyisi:
(1)　それをください。- Şunu [veriniz] lütfen. (Şunu lütfediniz.)
(2)　それをくれる?- Şunu verir misiniz?

Görüldüğü üzere bir şeyin verilmesi için 「ください」 ile doğrudan istemde bulunulurken, 「くれる」 eylemiyle istem soru tümcesi biçiminde. Bir şeyin yapılması istemi ise eylemlerin teli biçimine yine 「ください」 sözcüğü eklenerek yapılır:
(1)　漢字で書いてください。- Lütfen Kanci ile yazınız.
(2)　ゆっくり話してください。- Lütfen yavaş konuşunuz.

Birşeyin yapılmamasının ricası şöyle yapılır:
(1)　落書きを書かないでください。- Lütfen [duvara] grafitti yazmayınız.
(2)　ここにこないでください。- Lütfen buraya gelmeyiniz.

Konuşma dilinde 「ください」 çoğunlukla söylenmez .
日本語で話して。- Japonca konuşunuz.
消しゴムを貸して。- Silgiyi ödünç veriniz.
遠い所に行かないで。- Uzağa gitmeyiniz.

Aynı tümceleri daha emirvari ve erkeksi tınıda söylemek için 「くれる」 eylemi kullanılır. Bu durumda eylemin 「る」 hecesi düşer:
日本語で話してくれ。- Japonca konuşun.
消しゴムを貸してくれ。- Silgiyi ödünç verin.
遠い所に行かないでくれ。- Uzağa gitmeyin.

「ください」 mutlaka tümcelerin sonunda yer alır, bu yüzden adları nitelemek için (sıfat gibi) kullanılamaz. Örneğin aşağıdaki tümcede 「ください」 kullanılamaz:
(1)　お父さんがくれた時計が壊れた。- Babasının verdiği saat kırıldı.

Ancak 「ください」 alıntı şeklindeki yan tümceye girebilir:
(1)　「それをください」とお父さんが言った。- Babam, "Bunu ver lütfen" dedi.

Bayanların 「~ちょうだい」 ile İstemde Bulunması
「ください」 yerine yalnız bayanların kullandığı 「~ちょうだい」 sözcüğü de vardır. Bayanlar bu sözcüğü resmiyet gerektirmeyen rahat durumlarda kullanırlar. Bu kullanımı Hiragana ile yazılır. Kanci yazımı ise yalnızca çok resmi ifadelerde kullanılır; 「頂戴致します」 gibi. 「~ちょうだい」 sözcüğü aynı 「ください」 sözcüğü gibi kullanılır.
Örnekler
(1)　スプーンをちょうだい。- Kaşığı verin lütfen.
(2)　ここに名前を書いてちょうだい。- Buraya adınızı yazın lütfen.
「~なさい」 ile Nazikçe Buyurma
「なさる」 saygı dilinde kullanılan 「する」 benzeri bir ekeylemdir. Buyurmanın daha yumuşak, ancak kararlı bir biçimidir. Örneğin anneler, yaramaz çocuklarının uslu durmasını sağlamak için, öğretmenler de, dersi takip etmeyen öğrencilerinin dikkatini çekmek için bu ekeylemden yararlanır. Çekimi 「ください」ye benzer; 「なさい」 şeklindedir. Ancak 「ください」den farklı olarak eylem gövdelerine eklenir ve sadece olumlu çekimlerde kullanılır. Ayrıca hiçbir zaman tek başına kullanılmaz, mutlaka bir başka eylemle birlikte kullanılır.
Özet
Eylem gövdesine 「なさい」 eklenir
例)　食べる → 食べなさい
例)　飲む → 飲み → 飲みなさい
例)　する → し → しなさい
Örnekler
(1)　よく聞きなさい!- İyi dinleyiniz!
(2)　ここに座りなさい。- Buraya oturunuz.
Nadir meydana gelmekle birlikte konuşma dilinde bazen 「なさい」nin 「さい」 kısmı atılır.
(1)　まだいっぱいあるから、たくさん食べな。- Hala çok var, onun için bol bol yiyin.
(2)　それでいいと思うなら、そうしなよ。 - Öylesini uygun buluyorsan, öyle yap madem.

Emir Kipi
Japonlar, nazik konuşmayı yeğlediklerinden olsa gerek, gündelik hayatta emir kipini pek nadir kullanırlar. Japon hanımları da emir kipini hemen hiç kullanmayıp 「なさい」 veya 「くれる」 ekeylemlerini kullanırlar, o da ancak bir şeye kızdıklarında. Buna karşın çizgi roman ve filimlerde emir kipine epeyce sık rastlanır. Örneğin 「死ね!」 ("Geber!"), filim ve mangalar için vazgeçilmez bir ifadedir. Umarız bu sözü, olası bir gezide, Japonya'da kimseden duymayız!
Özet
Rulu Eylemler: 「る」 hecesin 「ろ」 hecesiyle değiştirin.
Ulu Eylemler: Son hecenin / u / ünlüsünü / e / ünlüsüyle değiştirin (hece değişmiş olur).
Özel Eylemler: 「する」 mastarı 「しろ」 biçimini, 「くる」 mastarı da 「こい」 biçimini alır.
Örnek Rulu Eylemler
Eylem Mastarı Emir Kipi
食べる 食べろ
着る 着ろ
信じる 信じろ
寝る 寝ろ
起きる 起きろ
出る 出ろ
掛ける 掛けろ
捨てる 捨てろ

Örnek Ulu Eylemler
Eylem Mastarı Emir Kipi
話す 話せ
聞く 聞け
遊ぶ 遊べ
待つ 待て
飲む 飲め
直る 直れ
死ぬ 死ね
買う 買え

İstisna Eylemler
Eylem Mastarı Emir Kipi
する しろ
くる こい
Örnekler
(1)　好きにしろ。- Ne istersen onu yap.
(2)　あっち行け!- Git buradan!
Emir kipinin olumsuz çekimi kolaydır; bütün eylem türleri için eylem mastarlarına 「な」 eklenir, bu kadar.

Özet
Eylem mastarına 「な」 eklenir.
例)　行く → 行くな
例)　する → するな
Örnekler
(1)　それを食べるな!- Onu yeme!
(2)　変なことを言うな!- Tuhaf tuhaf şeyler söyleme!
Emir kipinin olumsuzu ile bir önceki konuda öğrendiğimiz 「~なさい」nin kısaltılmışını birbirine karıştırmayalım. Bir defa söyleyişte vurgu farkı var (ünleme dikkat). Diğer bir fark ise 「~なさい」 ile eylem gövdesinin kullanılması. Örneğin 「する」 eylemi için 「しなさい」nin kısaltılmışı 「しな」 iken, emir kipinin olumsuzu 「するな」 olmakta.

Sayılar ve Miktar
Japonca'da sayılar ve sayma konusu tek başına ele alınacak kadar karmaşıktır. Alışkın olduğumuzun aksine sayılar dörder haneye bölünür, bundan dolayı Kanci ile yazılmış sayılar güçlükle anlaşılır. Japonca'da ayrıca farklı özellikte şeyleri saymada kullanılan, Türkçe'de bulunmayan sayaç sistemi vardır. Başka bir deyişle bizim "tane" dediğimiz şeyin yerine Japonlar her varlığın cinsine göre başka bir şey diyor. Sayıları çok fazla olduğundan biz bu konuda en yaygın olarak kullanılan sayaçları işleyeceğiz. Geri kalan sayaçları ayrıca öğrenirsiniz. Dürüst olmak gerekirse Japoncayı öğrenmekten caydıracak birşey varsa, bu da bu dilin sayaçlarıdır. Bu konumuzu zamana yaymanızı önereceğim çünkü ezberlenmesi gereken çok fazla yeni sözcük var.
Sayı Sistemi
Japonca'da sayılar dört hanede bir gruplanır. Bu demektir ki örneğin 10,000,000 sayısı 1000,0000 olarak düşünülür ve ona göre adlandırılır. Ancak günümüz Japon yazısında Batı'nın etkisiyle sayılar genellikle Arap rakamlarıyla yazılmakta ve üç hanede bir gruplanmakta.
Rakamla 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
漢字 一 二 三 四 五 六 七 八 九 十
ひらがな いち に さん し/よん ご ろく しち/なな はち きゅう じゅう
Çizelgede görüldüğü gibi "dört" hem 「し」 hem de 「よん」 olarak, "yedi" ise hem 「しち」 hem de 「なな」 olarak ifade edilebilir. Ona kadar olan sayılarda bunların her iki şekli kullanılabilir, ancak ondan büyük sayılarda genellikle 4 ve 7 rakamı 「よん」 ve 「なな」 olarak okunur.

Japonca'da onun katları "iki on", "üç on", "dört on" şeklinde ifade edilir. Sadece birden ona kadar olan sayıları kullanarak 1'den 99'a kadar saymak mümkün. Onun katları için Türkçe'deki gibi "yirmi", "otuz", "kırk" gibi ayrı adlar Japonca'da yoktur.

(1)　三十一 (さんじゅういち) = 31
(2)　五十四 (ごじゅうよん)= 54
(3)　七十七 (ななじゅうなな)= 77
(4)　二十 (にじゅう) = 20

Japonca'da sayılar ya Kanci ya da Arap rakamlarıyla yazılır. Hiragana okunuşları kullanılmaz çünkü çözmesi ve okuması zordur.

99'dan Büyük Sayılar
Üç ve daha fazla haneli sayılar:
Rakamla 100 1,000 10,000 10^8 10^12
漢字 百 千 万 億 兆
ひらがな ひゃく せん まん おく ちょう
Japonca'da yüz 百 , bin 千 olarak yazılır. Daha büyük sayı birimleri ise önlerinde birle beraber yazılır. Onbin 一万 , yüzmilyon 一億, birtrilyon da 一兆 olarak yazılır.

Verdigimiz bilgilerle artık rahatlıkla 9,999,999,999,999,999 (9,999兆) a kadar sayabilirsiniz. Ancak bazı sayı büyüklük birimlerinin yan yana telaffuzu zor olduğundan sayı adları bazen değişikliğe uğramakta. Örneğin 「いちちょう」 、「ろくひゃく」 ve「さんせん」 sayılarını ele alalım. Bunlarda benzer ünsüzler yan yana gelmiş ve telaffuzu zorlaştırmıştır. Japonca bunları söyleniş kolaylığı elde etmek için 「いっちょう」、 「ろっぴゃく」 ve 「さんぜん」 olarak değiştirir. Tabi bir taraftan kolaylık gözüyle bakılan dili yeni öğrenenler için ek bir zorluktur; bu değişiklikle ezberlenmesi gereken sözcük miktarı artar. Aşağıda ses değişimlerinin çizelgesi verilmiştir.

Rakamla 漢字 ひらがな
600 六百 ろっぴゃく
800 八百 はっぴゃく
3000 三千 さんぜん
8000 八千 はっせん
10^12 一兆 いっちょう
(1)　四万三千七十六 (よんまんさんぜんななじゅうろく) = 43,076
(2)　七億六百二十四万九千二百二十二 (ななおくろっぴゃくにじゅうよんまんきゅうせんにひゃくにじゅうに) = 706,249,222
(2)　五百兆二万一 (ごひゃくちょうにまんいち) = 500,000,000,020,001

Kanci yazımları çözmesi zor hale geldiğinden büyükçe sayılar Arap rakamlarıyla yazılır.

Japonca'da daha da büyük sayılar için de adlar bulunmakta. Ne var ki 「億」 ve 「兆」 kancilerini çok nadir kullanacaksınız.

Ondalık Sayılar ve Negatif Sayılar
Japonca'da sıfırın karşılığı 「零」 dir, ancak bunun yerine genellikle 「ゼロ」 veya 「マル」 kullanılır. Sayıların ondalık kısmının okunuşu için özel bir kural yoktur; nokta 「点」olarak okunduktan sonra her rakam teker teker kendi adıyla okunur. Bir örnek:
(1) 0.0021 - ゼロ、点、ゼロ、ゼロ、二、一。
Negatif sayılar da başa 「マイナス」 eklendikten sonra aynı pozitif sayılar gibi okunur:
(1) マイナス二十九 = -29

Sayaçlar ve Sayma
Japonca'da her şey tane ile sayılır: bir tane, iki tane, üç tane... Ne var ki Japonca'da "tane" kavramını karşılayacak o kadar çok sözcük var ki, dili yeni öğrenenler hangi birini kullanacağına karar veremez. Bunlara sayaç denir; varlığın özelliğine göre ondan kaç tane olduğunu belirtmek için sayaçlardan bir tanesi seçilir. Sayaçlardan uygun düşeni seçebilmek için çok sayıda sayacı ve bu sayaçların kullanım yerlerini bilmek zorundayız. Sayaçlar yazıda Kanci ile yazılır, genellikle de "tane" anlamına gelen kancilerin sayaca özgü ayrı okunuşları vardır. Önce Japonca'da tarihleri belirtmeyi ele alıyoruz.
Tarih
"Yıl" sayaçların kolaylarından. Yıl sayısına 「年」 (ねん olarak okunur) eklenir. Örneğin 2003 senesi 2003年 olarak yazılır ve 「にせんさんねん」 olarak okunur. Ancak yılı söylemenin zorluğu da yok değil; tahta çıkan her Japon imparatoru ile yeni bir "çağ" başladığından Japonlar bunu bir çeşit milat kabul edip doğum yıllarını buna göre söylerler. Çağ yıldan önce belirtilir, örneğin 2005 senesi 平成16年 olarak ifade edilir. Başka bir örnek. Bu kılavuzun yazarı 1981 yılında doğmuş, 1981 yılı ise Showa çağının (1926 - 1989) içindedir . Dolayısıyla doğum tarihi 昭和56年 olarak yazılır. Bir gün Japonya'da form doldurmak zorunda kalırsanız bu bilgilere ihtiyacınız olacak. Japonlar yılı sık sık Japon Takvimi'ne (和暦) göre sorarlar. Kullanışlı bir takvim dönüştürücüsünüburada bulabilirsiniz.
Japonca'da ay adları Türkçe'dekilere göre kolay çünkü aylar sayıyla adlandırılır; 1. ay, 2. ay, 3. ay gibi. Bunun için ayın sayısına 「月」 (がつ olarak okunur) sayacı eklenir . Yalnız Nisan, Temmuz ve Eylül aylarına dikkat etmek lazım. Bunlar sırasıyla 4月 (しがつ), 7月 (しちがつ) ve 9月 (くがつ) ile ifade edilir.

Geldik en zor kısım olan ayın günlerinin ifadesi kısmına. Japonca'da "ayın birinci günü" kavramını ついたち sözcüğü karşılar; 「一日」 diye yazılır. Bu, aynı şekilde yazılan fakat いちにち diye okunan "bir gün" sözcüğünden farklı bir adlandırma. Arada belirgin anlam farkı olduğundan dikat etmekte fayda var. Ayın diğer günleri de aynı şekilde dile getirilir, yani günün sayısına 「日」soneki eklenir. Örneğin ayın 26sı 26日 diye yazılır ve にじゅうろくにち diye okunur. Ayın ilk on günü yanında ayın 14ü, 19u, 20si ve 29u için ise ayrı adlandırmalar vardır, bunların ayrıca ezberlenmesi lazım. Belirtmek gerekirse, istisna oluşturan günlerin Kanci simgeleri aynı olup sadece okunuşları farklılık gösterir.

Türkçesi ayın 1i ayın 2si ayın 3ü ayın 4ü ayın 5i ayın 6sı ayın 7si ayın 8i ayın 9u ayın 10u ayın 14ü ayın 19u ayın 20si ayın 24ü ayın 29u
漢
字 一
日 二
日 三
日 四
日 五
日 六
日 七
日 八
日 九
日 十
日 十
四
日 十
九
日 二
十
日 二
十
四
日 二
十
九
日
ひ
ら
が
な つ
い
た
ち ふ
つ
か み
っ
か よ
っ
か い
つ
か む
い
か な
の
か よ
う
か こ
こ
の
か と
お
か
じ
ゅ
う
よ
っ
か じ
ゅ
う
く
に
ち は
つ
か に
じ
ゅ
う
よ
っ
か に
じ
ゅ
う
く
に
ち
Japonca'da tarihlerin resmi yazımı YYYY年AA月GG日 şeklindedir. Örneğin kılavuzun yazarı bu satırları yazdığında takvim 2003年12月2日 tarihini gösteriyordu.

Saat
Şimdi de saati söylemeyi öğrenelim. Günün saati sayı olarak saatin sonuna 「時」 soneki getirilerek söylenir. Ancak dikkat etmeniz gereken birkaç istisna var:
Rakamla 4:00 7:00 9:00
漢字 四時 七時 九時
ひらがな よじ しちじ くじ

Fark ettiniz mi, sorun çıkaran sayılar hep 4, 7 ve 9 oluyor. Aslına bakılırsa 1, 6 ve 8 de bunlardan aşağı kalmaz.
Dakikalar 「分」 soneki ile belirtilir. Örneğin 24 dk'ya 「にじゅうよんぷん」 (二十四分), 30 dk'ya da 「さんじゅっぷん」 (三十分) denir. Dakikaları adlandırmadaki özel durumlar ise söyledir:

Rakamla 1 dk 3 dk 4 dk 6 dk 8 dk 10 dk
漢字 一分 三分 四分 六分 八分 十分
ひらがな いっぷん さんぷん よんぷん ろっぷん はっぷん じゅっぷん
Saniye soneki 「秒」 dur. Saniyeleri adlandırmada özel bir durum.

Birkaç örnek:
(1) 1時24分(いちじ・にじゅうよんぷん) - 1:24
(2) 午後4時10分 (ごご・よじ・じゅっぷん) - 16:10
(3) 午前9時16分 (ごぜん・くじ・じゅうろっぷん) - 9:16
(4) 13時16分 (じゅうさんじ・じゅうろっぷん) - 13:16
(5) 2時18分13秒 (にじ・じゅうはっぷん・じゅうさんびょう) - 2:18:13

Süre Belirtme
Japonca'da zaman konusunu henüz tamamlamadık. Bu kısımda zamanı süre olarak ele alıyoruz. Buradaki temel sayacımız 「間」 (かん okunur). 「間」 sayacını saat, gün, hafta ve yıllarla kullanabiliyoruz. Saniye ve dakikalar bu sayaca gereksinim duymaz, aylar için ise daha sonra işleyeceğimiz başka bir sayaç kullanılır.
(1)　二時間四十分 (にじかん・よんじゅっぷん) - 2 saat 40 dakika
(2)　二十日間 (はつかかん) - 20 gün
(3)　十五日間 (じゅうごにちかん) - 15 gün
(4)　二年間 (にねんかん) - 2 yıl
(5)　三週間 (さんしゅうかん) - 3 hafta
(6) 　一日 (いちにち) - 1 gün
Yukarıda da belirtmiştik, yazımları aynı olmasına (一日) rağmen süre olarak bir gün (いちにち) sıra olarak birinci günden (ついたち) farklı adlandırılır.

Burada dikkat etmemiz gereken iki özel adlandırma var: 「一週間」 (いっしゅうかん) ve 「八週間」 (はっしゅうかん).

Süreyi ay cinsinden ifade etmek içinse sayıya 「か」 ve 「月」 (ikisi birlikte かげつ diye okunur) eklenir. Yazımda nedense 「か」 hiraganası yerine 「ヶ」 küçük katakanası kullanılır. Şu ses değişimlerine dikkat:

Türkçe 1 ay 6 ay 10 ay
漢字 一ヶ月 六ヶ月 十ヶ月
ひらがな いっかげつ ろっかげつ じゅっかげつ
On aydan uzun sürelere birkaç örnek:
(1)　十一ヶ月 (じゅういっかげつ) - onbir ay
(2)　二十ヶ月 (にじゅっかげつ) - yirmi ay
(3)　三十三ヶ月 (さんじゅうさんかげつ) - otuzüç ay

Diğer Sayaçlar
Bu kısımda sayaçların işleyişi hakkında fikir oluştursun diye en sık kullanılan sayaçları tanıtacağız. Japonca'da sayaç görevini üstlenen çok sayıda sonek vardır; büyük bir kısmı burada verilmemiştir. Umarım ki bu bölümde öğretiklerimizle diğer sayaçları kendi başınıza öğrenmeniz kolaylaşır. Sayaçları yerinde kullanma dilbilgisi açısından zorunludur. Ancak bazı çok nadir sayaçlar yerine daha genel sayaçlar kullanılabilmektedir.
日本語 Kullanım Yeri
人 İnsan sayısını belirtme
本 Şişe ve yemek çubuğu gibi uzun, silindrik nesneleri saymada
枚 Kağıt ve gömlek gibi ince nesneleri saymada
冊 Kitap gibi ciltli nesneleri saymada
匹 Kedi ve köpek gibi küçük hayvanları saymada
歳 İnsan ve canlıların yaşını belirtmede
個 Küçük (genellikle yuvarlak) nesneleri saymada
回 "Defa" sayacı; tekrar sayısını belirtmede
つ Sayacı bulunmayan nesneleri saymada
Birden Ona Kadar Sayma
人 本 枚 冊 匹 歳 個 回 つ
1 ひとり いっぽん いちまい いっさつ いっぴき いっさい いっこ いっかい ひとつ
2 ふたり にほん にまい にさつ にひき にさい にこ にかい ふたつ
3 さんにん さんぼん さんまい さんさつ さんびき さんさい さんこ さんかい みっつ
4 よにん よんほん よんまい よんさつ よんひき よんさい よんこ よんかい よっつ
5 ごにん ごほん ごまい ごさつ ごひき ごさい ごこ ごかい いつつ
6 ろくにん ろっぽん ろくまい ろくさつ ろっぴき ろっさい ろっこ ろっかい むっつ
7 しちにん ななほん ななまい ななさつ ななひき ななさい ななこ ななかい ななつ
8 はちにん はちほん はちまい はっさつ はっぴき はっさい はっこ はちかい やっつ
9 きゅうにん きゅうほん きゅうまい きゅうさつ きゅうひき きゅうさい きゅうこ きゅうかい ここのつ
10 じゅうにん じゅっぽん じゅうまい じゅっさつ じゅっぴき じゅっさい じゅっこ じゅっかい とお
Değişen sesler yukarıda açık renkle vurgulanmıştır. Bir şeyi 0'ıncı diye saymadığımız için saymaya 1'den başlanır. Çizelgede sayma sayılarının Hiragana ile okunuşları verildi ancak unutmayın ki sayma sayıları (十 dışında) Kanci+sayaç veya Arap rakamları+sayaç şeklinde yazılır.
Ondan yukarısı onun katları+yukarıdaki çizelgedeki sayılar şeklinde sayılır. Yalnız 「一人」 ve 「二人」 bildiğimiz 「いち」 ve 「に」 halini alır. Yani 「一人」 「ひとり」 iken 「11人」 「じゅういちにん」 olur. Bundan başka 「~つ」 genel sayacı da sadece ona kadar olan sayıdaki nesneler için kullanılır. Bunun ötesinde sayaç eklenmeden sadece sayma sayıları kullanılır.

Not: Daha karmaşık kancisini yazmaya üşenenler yaş sayacını 「才」 olarak yazar. Ayrıca 20 yaş 「にじゅっさい」 olarak değil de çoğunlukla 「はたち」 olarak okunur.

「目」 ile Sıra Sayısı Yapma
Sıra belirtmek için sayaçlara 「目」 soneki eklenir. Bu sonek en sık olarak 「番」 sayacı ile kulanılır. Örneğin "bir numara"「一番」 sözcüğüne 「目」 eklenince, "birinci" sözcüğü elde edilir (一番目). Benzer şekilde 「一回目」 "birinci defa", 「二回目」 "ikinci defa" ve 「四人目」 "dördüncü kişi" sözcükleri elde edilir.

Birkaç Tümce Kuyruğu, Biraz Pratik
Dördüncü bölümün de sonuna geldik. Acaba Japonca ifade yeteneğimiz ne kadar gelişti? Öğrendiğimiz kurallarla epey karmaşık tümceler kurabiliyoruz. Geldiğimiz noktada biraz pratik yapmak faydalı olacak. Birkaç tane daha tümce kuyruğu ile tanıştıktan sonra örnek konuşmalara geçeceğiz.
「な」ve 「さ」 Tümce Kuyrukları
「よ」 ve 「ね」 tümce kuyruklanından sonra en çok 「さ」 ve 「な」 tümce kuyrukları kullanılır.
「さ」 tümce kuyruğu, 「よ」 gibi vurgu belirten ancak biraz daha laubali olan bir tabirdir. Bazı Japonlar bunu hemen her lafın arkasına iliştirir. Yerli yersiz çok kullanıldığı için çok belirgin bir anlamı da yok, "gibisinden" benzeri bir anlam taşır. Muhtemelen şu örnekteki gibi bir konuşmaya Japonya'ya giden, Japonca bilen herkes tanık olmuştur:

大学生1:　あのさ・・・
大学生2:　うん
大学生1:　この間さ・・・
大学生2:　うん
大学生1:　ディズニーランドに行ったんだけどさ、なんかさ、すっごい込んでて・・・
大学生2:　うん
大学生1:　何もできなくてさ・・・
Konuşma bu şekilde sürüp gider. Dinleyen taraf (üniversite öğrencisi 2) konuyla ilgili bir şey söylemek için araya girebilir.

「ね」 tümce kuyruğu bazı durumlar için fazla nazik ve yumuşak olur. Bu durumlarda onun yerine 「な」 tümce kuyruğunu kullanabilirsiniz. Bu tümce kuyruğu kabadır ve çoğunlukla erkeklerce kullanılır.
洋介:　今、 図書館に行くんだよな。- Şimdi kütüphaneye gidiyorsun, öyle mi?
智子:　うん、 なんで? - Evet, neden [sordun]?

ボブ:　日本語は、たくさん勉強したけどな。まだ全然わからない。- Japonca'yı ne çok çalıştım. Ama hala hiç anlamıyorum.
アリス:　大丈夫よ。きっとわかるようになるからさ。- Sorun değil. Elbette anlar duruma geleceksin, merak etme.
ボブ:　ならいいけどな。- Öyle olsa ne iyi olur.

「な」 tümce kuyruğu, konuşanı merakta bırakan bir soruyu anlatmak için sık sık 「か」 soru ilgeciyle birlikte kullanılır:
(1)　今日は雨が降るかな?- Bugün yağmur yağar mı acaba?
(2)　いい大学に行けるかな? - İyi bir üniversiteye gidebilecek miyim acaba?

「わ」、「ぞ」、「ぜ」 ve 「かしら」 Tümce Kuyrukları
Bu tümce kuyrukları belirgin anlamlar taşımamakla birlikte tümcelere vurgu katarlar, yargılara kesinlik kazandırırlar. Konuşmacı cinsiyetine göre bunlardan birini kullanıp kullanmamayı tercih edebilir (Türkçe'de erkeklerin "ulan", bayanların "ayol" demesi gibi). 「わ」 tümce kuyruğunun kullanımı aynı 「よ」 gibidir, ancak bunu sadece bayanlar kullanır. 「かしら」 da 「かな」 tümce kuyruğunun bayanlar için olanıdır. 「ぞ」 ve 「ぜ」 tümce kuyrukları ise 「よ」 ile aynı kullanıma sahip olmakla birlikte erkeksi bir hava taşırlar. Birkaç örnek:
(1)　もう時間が ないわ。- Artık zaman yok.
(2)　おい、行くぞ!- Hey, gidiyoruz!
(3)　これで、もう終わりだぜ。- Bu, artık [olayı] bitirmiş oldu.
(4)　いい大学に入れるかしら?- İyi bir üniversiteye girebilecek miyim acaba?

Paket Olsun, Lütfen!
Bu konumuzda da epeyce birşey öğrendik. Şimdi bunları toparlamağa çalışalım. Gösterdiğimiz bunca farklı kuralı bir diyalog içinde bir araya getirelim, bakalım nasıl oluyor. Bütün kurallara yer veremeyeceğiz, yine de gösterdiğimiz örnekler faydalı olacak. Aşağıda iki kısa konuşmaya yer veriyoruz.
Örnek 1
アリス: 加賀先生、 ちょっと質問を聞いてもいいですか?
加賀先生: うん、いいですよ。
アリス:　「Merhaba」を日本語で何と言えばいいですか。
何と言えば = aktarma yantümcesi + 言うnun koşul çekimi
加賀先生: そうね。大体、 「こんにちは」と言うと思いますよ。 ただし、書く時 は「こんにちわ」じゃなくて、 「こんにちは」と書かなくてはなりません。
「と言うと思います」 = aktarma yantümcesi + aktarma yantümcesi
「じゃなくて」 = durum belirtme olumsuz çekimi (sıralı)

アリス:　そうですか。他に何かいい 表現はありますか。

加賀先生: これも覚えといてね。 朝は、「おはよう」と 言うの。でも、 上の人には 「おはようございます」と言ってください。
「覚えといて」 - 覚える + ~ておくnun kısaltılmış hali + ください si düşülmüş ~てください kalıbı

アリス:　はい、分かりました。 間違えないようにします。 いい勉強になりました!

Birinci Örneğin Türkçesi
Alice: Kaga Hocam, bir soru sorsam olur mu?
Kaga Hoca: Evet, olur.
Alice: Japonca'da "Merhaba" demek için [hangi sözcük] uygun düşer?
Kaga Hoca: Bir bakalım. Çoğunlukla "konniçiva" denir, diye düşünüyorum. Ançak yazarken "konniçiva" değil de "konniçiha" diye yazmalı.
Alice: Demek öyle. İşe yarar herhangi başka bir ifade var mı?
Kaga Hoca: Bunları da ezberlemeye bak. Sabahları "ohayoğ" denir. Ama sen büyüklerine (üstlerine) "ohayoğ-gozaimasu" de lütfen.
Alice: Tamam, anladım. [İkisini] karıştırmamaya gayret edeceğim. İyi bir çalışma oldu!
Örnek 2
洋介:　お!アリスだ。あのね、質問を聞いてもいい?
アリス:　何?
洋介:　ちょっと英語を教えてもらいたいんだけどさ、もし時間があれば、教えてくれない?
「教えてもらいたい」 = iyiliğe maruz kalma + 「たい」li çekim

アリス:　え?英語を勉強するの?

洋介:　うん、アメリカで留学してみたいなと思ってね。去年も行こうとしたけど、お金がなくて・・・
「してみたいなと思って」 = birşeyi incelemek (~てみる) + 「たい」li çekim + な tümce kuyruğu + aktarma yantümcesi + 思うnun teli çekimi
「行こうとした」 = 行くnun istek kipi + teşebbüs (とする)

アリス:　そうなの?いいよ。いつ教えてほしいの?
洋介:　いつでもいいよ。
アリス:　じゃ、来週の木曜日からはどう?
洋介:　うん、いいよ。ありがとう!
アリス:　勉強を怠けたり、来なかったり、しないでね。
「怠けたり来なかったりしないで」 = Sıralı eylemler (~たりする) + するnun yapma/etme kullanımı

洋介:　そんなことしないよ!

İkinci Örneğin Türkçesi
Yôsuke: A! Bu Alice. Şey, bir soru sorsam olur mu?
Alice: Nedir?
Yôsuke: Bana iyilik yapıp biraz İngilizce öğretmeni isteyecektim, zamanın varsa öğretir misin?
Alice: Nasıl? İngilizce mi çalışacaksın?
Yôsuke: Evet, Amerika'da okumayı denemeyi düşünüyorum. Geçen sene de gitmeğe çalıştım, ama para olmadan...
Alice: Hadi ya? Olur olur. Ne zaman çalıştırmamı istiyorsun?
Yôsuke: Ne zaman olursa.
Alice: Gelecek hafta Perşembe'den itibaren olsa, nasıl?
Yôsuke: Evet, uygun. Sağol!
Alice: Çalışmayı ihmal etme, dersleri de kaçırma, tamam mı?
Yôsuke: Öyle bir şey yapmam.

Birkaç Tümce Kuyruğu, Biraz Pratik
Dördüncü bölümün de sonuna geldik. Acaba Japonca ifade yeteneğimiz ne kadar gelişti? Öğrendiğimiz kurallarla epey karmaşık tümceler kurabiliyoruz. Geldiğimiz noktada biraz pratik yapmak faydalı olacak. Birkaç tane daha tümce kuyruğu ile tanıştıktan sonra örnek konuşmalara geçeceğiz.
「な」ve 「さ」 Tümce Kuyrukları
「よ」 ve 「ね」 tümce kuyruklanından sonra en çok 「さ」 ve 「な」 tümce kuyrukları kullanılır.
「さ」 tümce kuyruğu, 「よ」 gibi vurgu belirten ancak biraz daha laubali olan bir tabirdir. Bazı Japonlar bunu hemen her lafın arkasına iliştirir. Yerli yersiz çok kullanıldığı için çok belirgin bir anlamı da yok, "gibisinden" benzeri bir anlam taşır. Muhtemelen şu örnekteki gibi bir konuşmaya Japonya'ya giden, Japonca bilen herkes tanık olmuştur:

大学生1:　あのさ・・・
大学生2:　うん
大学生1:　この間さ・・・
大学生2:　うん
大学生1:　ディズニーランドに行ったんだけどさ、なんかさ、すっごい込んでて・・・
大学生2:　うん
大学生1:　何もできなくてさ・・・
Konuşma bu şekilde sürüp gider. Dinleyen taraf (üniversite öğrencisi 2) konuyla ilgili bir şey söylemek için araya girebilir.

「ね」 tümce kuyruğu bazı durumlar için fazla nazik ve yumuşak olur. Bu durumlarda onun yerine 「な」 tümce kuyruğunu kullanabilirsiniz. Bu tümce kuyruğu kabadır ve çoğunlukla erkeklerce kullanılır.
洋介:　今、 図書館に行くんだよな。- Şimdi kütüphaneye gidiyorsun, öyle mi?
智子:　うん、 なんで? - Evet, neden [sordun]?

ボブ:　日本語は、たくさん勉強したけどな。まだ全然わからない。- Japonca'yı ne çok çalıştım. Ama hala hiç anlamıyorum.
アリス:　大丈夫よ。きっとわかるようになるからさ。- Sorun değil. Elbette anlar duruma geleceksin, merak etme.
ボブ:　ならいいけどな。- Öyle olsa ne iyi olur.

「な」 tümce kuyruğu, konuşanı merakta bırakan bir soruyu anlatmak için sık sık 「か」 soru ilgeciyle birlikte kullanılır:
(1)　今日は雨が降るかな?- Bugün yağmur yağar mı acaba?
(2)　いい大学に行けるかな? - İyi bir üniversiteye gidebilecek miyim acaba?

「わ」、「ぞ」、「ぜ」 ve 「かしら」 Tümce Kuyrukları
Bu tümce kuyrukları belirgin anlamlar taşımamakla birlikte tümcelere vurgu katarlar, yargılara kesinlik kazandırırlar. Konuşmacı cinsiyetine göre bunlardan birini kullanıp kullanmamayı tercih edebilir (Türkçe'de erkeklerin "ulan", bayanların "ayol" demesi gibi). 「わ」 tümce kuyruğunun kullanımı aynı 「よ」 gibidir, ancak bunu sadece bayanlar kullanır. 「かしら」 da 「かな」 tümce kuyruğunun bayanlar için olanıdır. 「ぞ」 ve 「ぜ」 tümce kuyrukları ise 「よ」 ile aynı kullanıma sahip olmakla birlikte erkeksi bir hava taşırlar. Birkaç örnek:
(1)　もう時間が ないわ。- Artık zaman yok.
(2)　おい、行くぞ!- Hey, gidiyoruz!
(3)　これで、もう終わりだぜ。- Bu, artık [olayı] bitirmiş oldu.
(4)　いい大学に入れるかしら?- İyi bir üniversiteye girebilecek miyim acaba?

Paket Olsun, Lütfen!
Bu konumuzda da epeyce birşey öğrendik. Şimdi bunları toparlamağa çalışalım. Gösterdiğimiz bunca farklı kuralı bir diyalog içinde bir araya getirelim, bakalım nasıl oluyor. Bütün kurallara yer veremeyeceğiz, yine de gösterdiğimiz örnekler faydalı olacak. Aşağıda iki kısa konuşmaya yer veriyoruz.
Örnek 1
アリス: 加賀先生、 ちょっと質問を聞いてもいいですか?
加賀先生: うん、いいですよ。
アリス:　「Merhaba」を日本語で何と言えばいいですか。
何と言えば = aktarma yantümcesi + 言うnun koşul çekimi
加賀先生: そうね。大体、 「こんにちは」と言うと思いますよ。 ただし、書く時 は「こんにちわ」じゃなくて、 「こんにちは」と書かなくてはなりません。
「と言うと思います」 = aktarma yantümcesi + aktarma yantümcesi
「じゃなくて」 = durum belirtme olumsuz çekimi (sıralı)

アリス:　そうですか。他に何かいい 表現はありますか。

加賀先生: これも覚えといてね。 朝は、「おはよう」と 言うの。でも、 上の人には 「おはようございます」と言ってください。
「覚えといて」 - 覚える + ~ておくnun kısaltılmış hali + ください si düşülmüş ~てください kalıbı

アリス:　はい、分かりました。 間違えないようにします。 いい勉強になりました!

Birinci Örneğin Türkçesi
Alice: Kaga Hocam, bir soru sorsam olur mu?
Kaga Hoca: Evet, olur.
Alice: Japonca'da "Merhaba" demek için [hangi sözcük] uygun düşer?
Kaga Hoca: Bir bakalım. Çoğunlukla "konniçiva" denir, diye düşünüyorum. Ançak yazarken "konniçiva" değil de "konniçiha" diye yazmalı.
Alice: Demek öyle. İşe yarar herhangi başka bir ifade var mı?
Kaga Hoca: Bunları da ezberlemeye bak. Sabahları "ohayoğ" denir. Ama sen büyüklerine (üstlerine) "ohayoğ-gozaimasu" de lütfen.
Alice: Tamam, anladım. [İkisini] karıştırmamaya gayret edeceğim. İyi bir çalışma oldu!
Örnek 2
洋介:　お!アリスだ。あのね、質問を聞いてもいい?
アリス:　何?
洋介:　ちょっと英語を教えてもらいたいんだけどさ、もし時間があれば、教えてくれない?
「教えてもらいたい」 = iyiliğe maruz kalma + 「たい」li çekim

アリス:　え?英語を勉強するの?

洋介:　うん、アメリカで留学してみたいなと思ってね。去年も行こうとしたけど、お金がなくて・・・
「してみたいなと思って」 = birşeyi incelemek (~てみる) + 「たい」li çekim + な tümce kuyruğu + aktarma yantümcesi + 思うnun teli çekimi
「行こうとした」 = 行くnun istek kipi + teşebbüs (とする)

アリス:　そうなの?いいよ。いつ教えてほしいの?
洋介:　いつでもいいよ。
アリス:　じゃ、来週の木曜日からはどう?
洋介:　うん、いいよ。ありがとう!
アリス:　勉強を怠けたり、来なかったり、しないでね。
「怠けたり来なかったりしないで」 = Sıralı eylemler (~たりする) + するnun yapma/etme kullanımı

洋介:　そんなことしないよ!

İkinci Örneğin Türkçesi
Yôsuke: A! Bu Alice. Şey, bir soru sorsam olur mu?
Alice: Nedir?
Yôsuke: Bana iyilik yapıp biraz İngilizce öğretmeni isteyecektim, zamanın varsa öğretir misin?
Alice: Nasıl? İngilizce mi çalışacaksın?
Yôsuke: Evet, Amerika'da okumayı denemeyi düşünüyorum. Geçen sene de gitmeğe çalıştım, ama para olmadan...
Alice: Hadi ya? Olur olur. Ne zaman çalıştırmamı istiyorsun?
Yôsuke: Ne zaman olursa.
Alice: Gelecek hafta Perşembe'den itibaren olsa, nasıl?
Yôsuke: Evet, uygun. Sağol!
Alice: Çalışmayı ihmal etme, dersleri de kaçırma, tamam mı?
Yôsuke: Öyle bir şey yapmam.

Özel İfadeler
Bu Bölümdeki Konular
Ettirgen ve Edilgen Eylemler - Bu konuda eylemlerin ettirgen, edilgen ve katmerli çekimlerini ele alıyoruz.
Yüceltme ve Tevazu Gösterme - Nezaket seviyesini daha da artıracak anlatım yollarını gösteriyoruz.
Eylemlerde Kasıtsızlık - İstemeden yapılan eylemlerin dile getirilmesi.
Genel Adlar - 「こと」, 「ところ」 ve 「もの」 özel adlarını işliyoruz.
Belirsizliğin Dereceleri - Emin olmadığımız hususlarda bağlayıcı olmayan cümleler kurmayı öğreniyoruz.
Miktar Belirtme - Miktar belirtmenin farklı yolları.
Benzerlik ve Söylentiyi İfade Etmenin Yolları - Konu başlığı yeterince açık.
方 ve よる nun Çeşitli Kullanımları - 「方」 ve 「よる」 sözcüklerini kıyas ve başka işlevler için kullanma.
Bir Şeyin Kolay veya Güç Olduğunu İfade Etme - Kullanışlı birkaç eylem çekimi.
Eylemlerde Olumsuzluk II - Birkaç nadir ama işe yarayabilecek olumsuz eylem.
Varsayımda Bulunma ve Sonuca Varma - Başlık yeterince açık.
Eylemlerde Zamanlama - Eylemlerin oluşunun zaman dilimini ve meydana gelme sıklığını anlatmaya yarayacak birkaç kural.
Bir Şeyi Olduğu Gibi Bırakma - Durumda değişiklik olmadığının anlatım yolu.

Etken, Ettirgen, Edilgen
Eylemlerin Ettirgen ve Edilgen Çekimleri
Bu konuda eylemlerin son iki çekim türünü işleyeceğiz; ettirgen ve edilgen çekimler. Konuyu "Olmazsa Olmaz Dilbilgisi" bölümüne dahil etmek için birçok geçerli sebep bulunsa da biz konuyu "Özel İfadeler" bölümünde ele aldık. Bu haliyle bile "Olmazsa Olmaz Dilbilgisi" bölümü çok büyük, ayrıca ettirgen ve edilgen çekim şekillerinin kullanımı diğer çekim türleri kadar yaygın değil. Ettirgen ve edilgen çekimler öteden beri birlikte ele alınmıştır, biz de buna uyduk. Konumuza eylemlerin ettirgen çekiminden başlıyoruz.
Ettirgen Çekim Nedir?
Eylemlerin ettirgen çekimi genellikle eylemi başkasına yaptırma olayını anlatmada kullanılır; Türkçe'de açtırmak, getirtmek, çalıştırmak dediğimiz gibi. Ancak ettirgen çekimin bazen eylemin yapılmasına izin verme anlamında kullanıldığı da olur. Bu ikinci anlamında ettirgen çekimle birlikte genellikle 「あげる」 ve 「くれる」 eylemleri de bulunur, böylece "yaptırma" mı "izin verme" mi denmek isteniyor kolay anlaşılır.
(1)　全部食べさせた。- Tümünü yedirmek.
(2)　全部食べさせてくれた。- Tümünün yenmesine müsaade etmek.

Özet
Ettirgen yapınının çekim kuralları. Çekimi yapılan eylemler rulu eylem işlevini kazanır.
Rulu Eylemler - Sondaki 「る」 hecesini kaldırıp 「させる」 hecelerini ekleyin.
Ulu Eylemler - Son hecenin ünlüsünü a ile değiştirin (hece değişir), buna 「せる」 hecelerini ekleyin.
Özel Eylemler - 「する」 eylaminin ettirgen hali 「させる」, 「くる」 eylaminin ise 「こらせる」.
Örnek rulu eylemler
Yalın Hali Ettirgen Hali
食べる 食べさせる
着る 着させる
信じる 信じさせる
寝る 寝させる
起きる 起きさせる
出る 出させる
掛ける 掛けさせる
捨てる 捨てさせる
調べる 調べさせる

Örnek ulu eylemler
Yalın Hali Ettirgen Hali
話す 話させる
聞く 聞かせる
泳ぐ 泳がせる
遊ぶ 遊ばせる
待つ 待たせる
飲む 飲ませる
直る 直らせる
死ぬ 死なせる
買う 買わせる

Özel Eylemler
Yalın Hali Ettirgen Hali
する させる
くる こらせる
Örnekler
Burada ettirgen çekime birkaç örnek veriyoruz. Bağlamına göre tümcenin anlamı biraz farklı olabilir. Tümcede 「あげる」 veya 「くれる」(ください) varsa anlamı "bir şeyin yapılmasına izin vermek" olur; yoksa tümce "birşeyi birine yaptırmak" anlamına gelir.
(1)　先生が学生に宿題をたくさんさせた。
- Öğretmen öğrencilerine çok ödev yaptırdı.

(2)　先生が質問をたくさん聞かせてくれた。
- Öğretmen [birinin] çok soru sormasına müsaade etti.

(3)　今日は仕事を休ませてください。
- Bugün işe gelmememe izin veriniz lütfen. (İzninizle bugün evde dinleneyim.)

(4)　その部長は、よく長時間働かせる。
- Şu bölümün şefi [işçileri] uzun saatler çalıştırır.

Bir şeyi yapmak için müsaade isterken genelde 「~てもいい」 kalıbı kullanılır (burada görmüştük).

(1)　トイレに行かせてくれますか。
- Tuvalete gitmeme izin verir misiniz? (Soru muhtemelen bir gardiyana yöneltilmiş, öyle bir havası var)

(2)　トイレに行ってもいいですか。
- Tuvalete gitsem olur mu? (Tuvaletinizi kullanabilir miyim?)

Edilgen Çekim
Edilgen eylemlerde işi yapan belli olmaz, iş özneye yöneliktir. Yani özne eylemin maduru olur. Japonca'da edilgen eylemlerin kullanımı oldukça yaygın. Makale ve diğer düzyazı çeşitlerinde çok sık kullanılırlar.
Özet
Edilgen çekim rulu ve ulu eylemler için aynı şekilde yapılır. Meydana gelen eylemler rulu eylem işlevindedir.
Rulu ve Ulu Eylemler - Son hece, ünlüsü / a / olacak şekilde değişir. Buna 「れる」 eklenir.
Özel Eylemler - 「する」 nun edilgen hali 「される」, 「くる」 nunki ise 「こられる」.
Örnek Rulu Eylemler
Yalın Hali Edilgen Hali
食べる 食べられる
着る 着られる
信じる 信じられる
寝る 寝られる
起きる 起きられる
出る 出られる
掛ける 掛けられる
捨てる 捨てられる
調べる 調べられる

Örnek Ulu Eylemler
Yalın Hali Edilgen Hali
話す 話される
聞く 聞かれる
泳ぐ 泳がれる
遊ぶ 遊ばれる
待つ 待たれる
飲む 飲まれる
直る 直られる
死ぬ 死なれる
買う 買われる

Özel Eylemler
Yalın Hali Edilgen Hali
する される
くる こられる
Örnekler
(1)　ポリッジが誰かに食べられた!
- Yulaf peltesi biri tarafından yenilmiş!

(2)　みんなに変だと言われます。
- Herkesçe tuhaf biri olduğum söylenir.

(3)　光の速さを超えるのは、不可能だと思われる。
- Işık hızını aşmanın imkansız olduğu düşünülür.

(4)　この教科書は多くの人に読まれている。
- Bu ders kitabı çok sayıda insan tarafından okunur.

(5)　外国人に質問を聞かれたが、答えられなかった。
- (Yabancı biri tarafından) soru soruldu ama cevap veremedim.

(6)　このパッケージにありうるもの、全部含まれている。
- Bu pakette var olanlar her şeyi içerir.

Edilgen Eylemleri Nezaket Gereği Kullanma
Japonca'nın bir özelliği de dolaylı anlatımın nezaket seviyesini artırmak için kullanılması. Bir cümlede ne kadar dolaylı bir anlatım yoluna gidilmişse, cümle o kadar nazik sayılır. Örneğin eylemlerin çekimi olumsuz olan sorular daha naziktir (「 しませんか?」 sorusu 「しますか?」 sorusuna göre daha kibar). Edilgen eylemler de aynı maksatla kullanılabilir. Eylemi yapan cümleden belli olmadığı için sorunun muhatabı kendisinin eylemden sorumlu tutulduğu hissine kapılmaz. Bir sonraki konumuzda daha üst nezaket seviyelerini de işleyeceğiz.
(1)　どうする?- Ne yapacaksın?
(2)　どうしますか? - (nazik hali)
(3)　どうされますか?- (edilgen nazik hali)
(4)　どうなさいますか?- (yüceltme hali)
(5)　どうなさいますでしょうか?- (yüceltme hali + belirsizlik durumu).
Dolaylı anlatımın dozu arttıkça cümle de pek tabi uzar.

Örnekler
(1)　レシートはどうされますか?
- Makbuz ne olacak? (aslı: Makbuzu ne edeceksiniz?)

(2)　明日の会議に行かれるんですか?
- Yarınki toplantıya gidiyor musunuz?

Ettirgen-Edilgen Katmerli Çekimi
Ettirgen-edilgen katmerli çekimi, ettirgen çekimin edilgen çekimle birlikte kullanılmasından meydana gelir. İki çekimin birlikte kullanımına Türkçe şu örnekleri verebiliriz: "kandırıldım", "öldürüldü", "yaptırıldı", "ödettirildi". Burada çekim sırası önemli; eylimin önce ettirgen, sonra edilgen çekimi yapılır. Şunu da belirtelim, katmerli çekimin Türkçe'ye çevirisini muadili çekimle yapmak her zaman uygun olmuyor.
Özet
Katmerli çekimin sırası her zaman önce ettigen sonra edilgen çekim biçiminde, tersi mümkün değil.
例)　食べる → 食べさせる → 食べさせられる
例)　行く → 行かせる → 行かせられる
Örnekler
(1)　朝ご飯は食べたくなかったのに、食べさせられた。
- Kahvaltı etmek istemememe rağmen, zorla yedirdiler. (Aslı: Zorla yedirildim.)

(2)　日本では、お酒を飲ませられることが多い。
- Japonya'da zorla Sake içirilme olayı çok yaşanır.

(3)　あいつに二時間も待たせられた。
- Herif yüzünden iki saat beklemek zorunda kaldım. (Aslı: İki saat bekletildim.)

(4)　親に毎日宿題をさせられる。
- Annemle babam bana her gün ödev yaptırırdı. (Aslı: Ödev yaptırılırdım.)

Katmerli Çekimin Kısası
Hayli uzun 「せられる」 çekimi yerine ulu eylemlerle kullanılan daha kısa bir katmerli çekim var. Bu kısa çekime burada konu bütünlügü açısından yer veriyoruz, yoksa öncelikle normal katmerli çekimi öğrenmek lazım. Bu çekimle sadece bir hecelik kısalma elde edilir. Kısa çekim telaffuz zorluğundan dolayı 「す」 hecesi ile biten eylemlere uygulanmaz. Daha uzun olmasına rağmen 「さされる」 yerine 「させられる」 demek daha kolay oluyor.
Özet
Ku kısaltma yalnız 「す」 hecesiyle bitmeyen ulu eylemlere uygulanabilir. Önce son hecenin / u / olan ünlüsü / a / ile değiştirilir (hece değişir), buna sonra 「される」 heceleri eklenir.
例)　行く → 行か → 行かされる
例)　立つ → 立た → 立たされる
Örnekler
(1)　学生が廊下に立たされた。
- Öğrenciyi salonda ayakta tuttular.

(2)　日本では、お酒を飲まされることが多い。
- Japonya'da zorla Sake içirilme olayı çok yaşanır.

(3)　あいつに二時間も待たされた。
- Herif yüzünden iki saat beklemek zorunda kaldım.

Yüceltici veya Mütevazi Sözler Söylemek
Yüceltme ve Tevazu Üslupları
Japonlar konuşurken üç nezaket seviyesinden biri benimserler; normal (teklifsiz) konuşma, nazik konuşma ve yüceltici/mütevazi konuşma. 「~です」 ve 「~ます」 çekimlerini işlediğimiz konularda Nezaket Japoncası'nı zaten gördük. Bu konuda bir üst nezaket seviyesini, yani yüceltme ve tevazu üsluplarını işleyeceğiz. Bu üslupların kullanımına en çok alışverişte rastlarız, örneğin restoranlarda ve mağazalarda. Bu gibi durumlarda konuşucu her zaman kendini daha alt seviyede görür ve kendisinin yaptığı/yapacağı eylemleri tevazu üslubunda dile getirir. Başkasının yaptığı/yapacağı eylemler içinse yüceltme üslubunu kullanır.
Yerleşmiş Kalıplar
Buradaki zorluk aynı kavramın farklı üsluplar için ayrı sözcüklerle karşılanmasında. Aşağıdaki tablomuzda aynı kavramı karşılayan yüceltici ve mütevazi sözcükleri veriyoruz. Tevazu ve yüceltme için genel çekim kurallarının olmasına rağmen bazı eylemlerin özel çekimleri var, bunlara da konumuzun ilerleyen kısımlarında yer vereceğiz.
Yüceltme veya Tevazu Belirten Eylemler
Normal Yüceltici Mütevazi
する なさる 致す
行く いらっしゃる/おいでになる 参る
来る いらっしゃる/おいでになる 参る
いる いらっしゃる/おいでになる おる
見る ご覧になる 拝見する
聞く - 伺う
言う おっしゃる 申す/申し上げる
あげる 差し上げる -
くれる 下さる -
もらう - いただく
食べる 召し上がる -
知っている ご存知(です) 存じる
Çekimleri Özel Olan Yüceltici Eylemler
Bu eylemlerden birkaçı normal masu çekimine uymaz. Bunlar 「なさる」、「いらっしゃる」、「おっしゃる」、「下さる」、 and 「ござる」. Bu eylemlerin masu çekimlerinde 「る」 hecesi 「り」 yerine 「い」ye dönüşür. Masu çekimin dışındaki çekimler ise bildiğimiz gibi yapılır.
ます Çekimleri
Yalın ます Çekimi ます Geçmiş Çekimi ます Olumsuz Çekimi ます Olumsuz Geçmiş Çekimi
なさる なさいます なさいました なさいません なさいませんでした
いらっしゃる いらっしゃいます いらっしゃいました いらっしゃいません いらっしゃいませんでした
おっしゃる おっしゃいます おっしゃいました おっしゃいません おっしゃいませんでした
下さる 下さいます 下さいました 下さいません 下さいませんでした
ござる ございます ございました ございません ございませんでした
Yüceltme Üslubu Örnekleri
Birkaç örneğe bakalım. Buradaki örneklerin tümünde ikinci bir şahsa soru yöneltiğinden yüceltme üslubunu kullanmak uygun düşer.
(1)　アリスさん、もう召し上がりましたか。- Alice Hanım, yemek yediniz mi?
(2)　仕事で何をなさっているんですか。- İşinizde ne yapıyorsunuz?
(3)　推薦状を書いてくださいますか。- Bana tavsiye mektubu verme lütfunda bulunur musunuz?
(4)　どちらからいらっしゃいましたか。- Ne taraftan geldiniz?
(5)　今日、どこへいらっしゃいますか。- Bugün nereye gideceksiniz?
Tevazu Üslubu Örnekleri
Aşağıdaki örneklerin tümünde konuşucu kendinden bahsediyor, dolayısıyla tevazu üslubu kullanılmış:
(1)　私はキムと申します。- Bana Kim derler. (Adım Kim.)
(2)　私が書いたレポートを見ていただけますか。- Yazdığım raporu okuma fırsatınız oldu mu?
(3)　失礼致します。- Beni mazur görün. / Kusura bakmayın. (aslı: Kabalık ettim.)
Başka Özel Sözcükler
Bu kalıpların haricinde başka sözcüklerin de nazik biçimlerinden söz etmek mümkün. Herhalde içlerinde en bilindik olanı 「ござる」. 「ござる」 eylemi 「ある」 eyleminin daha nazik halidir. Bu eylem hem canlılar hem cansızlar için kullanılabilir. Hemen her zaman 「ございます」 şeklinde kullanılır; 「ござる」 şekline kullanımı pek nadirdir. Nezaket belirtmek olmak üzere 「です」 nun yerine ise 「でございます」 ifadesi geçer. Bu ifade 「でござる」nun masu çekimidir; 「である」 dan gelir. Bu sonuncusunu epey sonraki bir konumuzda işleyeceğiz.
Örnekler
(1A)　こちらは、私の部屋です。- Burası benim odam.
(1B)　こちらは、私の部屋でございます。- Bu tarafta benim odam bulunmakta.

(2A)　お手洗いはこのビルの二階にあります。- Tuvaletler bu binanın ikinci katında.
(2B)　お手洗いはこのビルの二階にございます。- Tuvaletler bu binanın ikinci katında bulunmakta.
Başka özel bir sözcük de 「いい」 sözcüğü. Daha resmi durumlar için bunun yerine 「よろしい」 sözcüğü kullanılır. Japonca'da özür dileme bile birçok farklı nezaket seviyesinde yapılabilir, aşağıda örneklerle açıklıyoruz.

Nezaket derecesine göre özür dileme:
(1)　ごめん。
(2)　ごめんなさい。
(3)　すみません。
(4)　申し訳ありません。 (申し訳 sözcüğü 言い訳 sözcüğünün mütevazi hali)
(5)　恐れ入ります。
(6)　恐縮です。

Bir de 「さん」 ünvanının yerine geçen 「様」 sözcüğü var. Bu yüceltici ünvana gündelik konuşmalarda pek ihtiyacımız olmaz. Ancak, yazışmalarda iyi bildiğimiz kişilere bile 「様」 diye hitap etmemiz gerekir. Bu ünvanı kasiyerler ve garsonlar da müşterilere karşı sıkça kullanır. İmparator soyundan kişiler ve Allah için 「様」 takısı elbette ki kullanılır; 「神様」 örneğinde olduğu gibi.

Yüceltme ve Tevazu Biçimleri
Diğer eylemlerin yüceltme ve tevazu çekimleri için genel kalıplar mevcut. Bu kalıplar 「御」 önekinden faydalanır. Bu önek belli bazı sözcüklerin başında yüceltme maksadıyla kullanılır. Hatta birkaç sözcük var ki bu ek olmadan kullanılmaz, mesela 「お酒」、 「お茶」 ve 「お金」. Genel bir kural olarak 「御」 öneki, 音読み olan sözcükler için 「ご」 diye (例: ご意見、ご飯), 訓読み olan sözcükler içinse 「お」 diye (例: お金、 お仕事) okunur. İstisnalar da var; örnegin 「お返事」 sözcüğü. 「御」 öneki nadiren Kanci'de yazılır, Hiragana 「ご」 ve 「お」 yazımlarını bilmek yeterli.
Yüceltme Biçimi
Konumuzun başındaki tabloda yer almayan eylemlerin yüceltme biçimlerini şu şekilde elde ederiz:
お + eylem gövdesi + に + なる

Bu kalıbın çekimi sondaki 「なる」 eylemine uygun olarak ulu eylemlerin çekimi gibi yapılır. Yalnız bu şekilde kurulan ifadelere seyrek rastlanır.

(1)　先生はどうお考えになりますか。- Hocam [bu konuda] ne düşünüyorsunuz?

「見る」 eylemi için özel bir durum sözkonusu. Bu kalıpta "görmek" eyleminin gövdesi yerine onun anlamca yerini tutan bir ad kullanılır. Yani 「見る」 eyleminin yüceltme biçimi 「ご覧になる」 olur.
(2)　私の本をご覧になりましたか。- Kitabımı gördünüz mü?

Yüceltme biçimi için ikinci bir yol:
お + eylem gövdesi + です

Hazır yemek restoranlarına girer girmez şu cümleyi duyarız:
(1)　店内でお召し上がりですか。- Restoran içinde mi yiyiceksiniz?
Hizmet sektörü çalışanları olabildiğince nazik olmaya çılışır ve bu tarz çifte yücelmeler içeren ifadeler kullanırlar. Bunların gerekli olup olmadığı, dilbilgisi kurallarına uyup uymadığı ayrı bir mesele.

(2)　もうお帰りですか。- Eve mi dönüyorsun artık?
(3)　お手数ですが、これを直していただけますか。- Zahmet olacak ama şunu benim için düzeltir misin rica etsem.

Yüceltme İfadelerinde 「ください」 Sözcüğünü Kullanma
「ください」 sözcüğüyle birlikte kurulan yüceltme ifadelerinin kullanımı daha yaygın. Bunun için kalıplardaki 「になる」 sözcüklerini 「ください」 ile değiştirmek yeterli.
Çok sık duyacağınız başka bir örnek:
(1)　少々お待ち下さい。- Az bekleyin lütfen.

Sıradaki örnek ise 「ご覧になる」 ifadesinin 「ください」 sözcüğü ile kullanımını gösterir.
(2)　こちらにご覧下さい。- Bu tarafa bakın lütfen.

Örnekleri ad türünden başka sözcükler için de çoğaltabiliriz. Tren yolculuğunu ele alalım örneğin.
(3)　閉まるドアにご注意下さい。- Kapanan kapılara dikkat lütfen.

Tevazu Biçimi
Eylemlerin tevazu biçimleri şu kalıba uygun olarak kurulur:
お + eylem gövdesi + する

İlk örneği muhtemelen zaten biliyoruz, ama esas anlamını da bir görelim.
(1)　よろしくお願いします。- Memnun oldum. (Aslı: Uygun şekilde rica ederim.)
(2)　先生、お聞きしたいことがありますが。- Hocam, sormak istediğim birşey var.
(3)　すみません、お待たせしました。- Kusura bakmayın, beklettim.
(4)　千円からお預かりいたします。- Sizin 1000 yeninizi saklayacağız.
Son örnekte 1000 yenlik bir ödemenin para üstü tam olarak verilmek üzere sonraki bir zamana bırakılıyor. Bazı Japonlar bu örnekteki 「から」 sözcüğü yerine 「を」 sözcüğünün kullanılması gerektiği üzerinde ısrar ediyor.

Yüceltme Üslubunda İstekler
「~ください」 sözcüğünü kullanarak nazik isteklerde bulunmayı daha önce bu konumuzda işledik. Şimdi ise istekleri, eylemlerin nazik biçimlerini kullanarak dile getirmeyi işleyeceğiz. Öğreneceğimiz kural yukarıda verilen, 「~ます」 çekimleri özel olan eylemler için geçerli. Örnek olarak 「下さる」、「いらっしゃる」、「なさる」 ve 「おっしゃる」 eylemlerini sayabiliriz.
Özet
Yüceltici eylemin masu çekimininin son hecesi 「せ」 ile değiştirilir.
例)　下さる → 下さいます → 下さいませ
例)　いらっしゃる → いらっしゃいます → いらっしゃいませ
Resmiyet derecesi daha düşük daha kısa bir çekim de masu çekiminden son iki hecenin atılmasıyla elde edilir.
例)　下さる → 下さいます → 下さい
例)　いらっしゃる → いらっしゃいます → いらっしゃい
Sonunda 「しなさい」 ve 「してください」 çekimlerinin hangi kurala göre yapıldıklarını öğrendik. Son olarak birkaç örneğe göz atalım.

Örnekler
Japonya'da herhangi bir dükkana girdiğinizde ilk duyacağınız şey muhtemelen şu olur:
(1)　いらっしゃいませ。- [Hoşgeldiniz], içeri buyurun.
Ancak orta yaşlı suşi lokantası şefleri gibi kişiler bu ifadeyi biraz kısaltarak söyler:
(2)　いらっしゃい!- Buyurun, içeri gelin.

Birkaç örnek daha:
(3)　ありがとうございました。またお越しくださいませ。- Çok teşekkür ederiz. Lütfen yine buyurun.
(4)　どうぞ、ごゆっくりなさいませ。- Lütfen acele etmeyin, rahat edin.

İstemeden Yapılan Hareketler
Bu konuda istemeden yapılan hareketleri ifade etmeyi öğreneceğiz. Gündelik konuşmalarda bu kurallararın faydasını çok göreceğiz. Kastı olmayan (ve genellikle başarız sonuçlananan) hareketleri ifade etmede 「しまう」 yardımcı eyleminden yararlanıyoruz.
康介:　宿題をやった?- Ödevini yaptın mı?
アリス:　しまった!- Eyvah, yapmadım!

「しまう」 Yardımcı Eylemini Kullanma
"Bir şeyi istemeden yapma" anlamında kullanıldığında 「しまう」 yardımcı eylemi diğer eylemin teli çekimine eklenir. İfadenin zamanını 「しまう」 eyleminin çekimi belirler.
(1)　そのケーキを全部食べてしまった。- İstemeden pastanı tümünü yemişim.
(2)　毎日ケーキを食べて、2キロ太ってしまいました。- Hergün pasta yiyince istemeden iki kilo almışım.
(3)　ちゃんと食べないと、痩せてしまいますよ。- Adam gibi yemek yemezsen [bilmeden] kilo verirsin, benden söylemesi.
(4)　結局、嫌なことをさせてしまった。- Sonunda birinin tatsız bişey yapmasına [istemeden] sebep vermiş oldum.
(5)　ごめん、待たせてしまって! - Kusura bakmayın, istemeden beklettim.
(6)　金魚がもう死んでしまった。 - Altın balığım ölmüş bile. (Ne acı bir durum!)

Daha çok örnek için WWWJDIC kaynağında 「しまう」 sözcüğünü sorgulayıp çıkan sonuçta [EX] bağlantısına tıklayın. İngilizce çevirileriyle birlikte 100'den fazla örnek bulacaksınız.

「~てしまう」nun Teklifsiz Halini Kullanma
Teklifsiz (senli benli) konuşmalarda 「~てしまう」 yerine sık olarak 「~ちゃう」, 「~でしまう」 yerine de sık olarak 「~じゃう」 kullanılır. 「~ちゃう」 ve 「~じゃう」 nun çekimleri ulu eylemlerin çekimleri gibi yapılır.
(1)　金魚がもう死んじゃった。- Altın balığı ölmüş bile.
(2)　もう帰っちゃっていい?- Artık eve dönsem olur mu?
(3)　みんな、どっか行っちゃったよ。- Herkes bir yerlere gitmiş.
(4)　そろそろ遅くなっちゃうよ。- Zaman geçtikçe geç olacak.

「~てしまう」 ve 「~でしまう」 yerine kullanılan daha senli benli başka iki kısaltma var. Bunlar sırasıyla 「~ちまう」 ve 「~じまう」. Daha şirin 「~ちゃう」 ve 「~じゃう」 kısaltmalarının aksine bunlar sert mizaçlı orta yaşlı bir adamın kullanacağı ifadeler.
(1)　また遅刻しちまったよ。- Kahretsin, yine geç kaldım.
(2)　ごめん、ついお前を呼んじまった。- Pardon birader, istemeden seni çağırmışım.

「しまう」 Eyleminin Diğer Anlamı
Edict'te 「しまう」 eyleminin anlamı şöyle verilmiş:
仕舞う 【しまう】 (v5u) (uk) bitirmek; kapamak; tamamlamak; bir tarafa koymak; son vermek;
Bunu ayrı bir eylemmiş gibi düşünmek de mümkün. 「しまう」 bu kullanımında bilmeyerek yapma anlamına değil de tamamıyla bitirmek anlamına gelir. Aşağıdaki örnekten daha iyi anlaşılıyor.
(1)　宿題をやってしまいなさい。- Ödevlerinizi eksiksiz tamamlayın.

Genel Adlar
***---***---

Genel Adların Olduğu Özel İfadeler
İsimlerini vermesek de genel adlara bu konuda biraz değinmiştik. Bu konumuzda bu tür adlarla oluşturulan özel ifadeleri işleyeceğiz.
「こと」 Sözcüğü
「こと」 adının ve 「ある」 eyleminin birlikte kullanılmasıyla bir olayın gündelik hayatta yer bulup bulmadığı anlatılır.
Örnekler
(1)　徹夜して、宿題することはある。- Bazen sabahlayarak bütün gece ödev yaptığım olur.
(2)　一人で行くことはありません。 - Tek başıma gittiğim pek olmaz.
Bu kalıptaki 「ある」 eylemini geçmiş zamanda kullanırsak bir olayın daha evvel hiç meydana gelip gelmediğini anlatabiliriz. Gündelik hayatta bu tarz anlatımlara sık sık gerek duyulur, dolayısıyla kalıbı ve bu kullanımını öğrenmek çok işe yarayabilir.

Örnekler
(1)　パリに行ったことはありますか。- Paris'e gitmişliğin var mı? (Paris'e hiç gittin mi?)
(2)　お寿司を食べたことがある。- Daha önce suşi yedim.
(3)　日本の映画を観たことないの?- Hiç Japon filmi izlemedin mi?
(4)　ヨーロッパに行ったことがあったらいいな。- Avrupa'ya [hiç olmazsa bir defa] gitmiş olsaydım güzel olurdu.
(5)　そういうのを見たことがなかった。 - Öylesini hiç görmemiştim.
(6)　一度行ったこともないんです。 - Bir defa bile gitmişliğim yok.
「ところ」 Sözcüğü
「ところ」(所) adı genelde soyut bir konumun yerine geçer. Ancak bir özelliğin veya zamanda bir nokta gibi başka soyut kavramların yerine geçtiği de olur.
Örnekler
(1)　早くきて。映画は、今ちょうどいいところだよ。- Çabuk gel. Filmin tam da en güzel yerindeyiz.
(2)　彼は、優しいところもあるよ。- Onun [mizacının] iyi yönleri de var.
(3)　今は授業が終ったところです。- Ders henüz şimdi bitti.
(4)　これから行くところでした。- Ben de tam gitmek üzereydim.
「もの」 Sözcüğü
「もの」 adını bayanlar teklifsiz (senli benli) konuşmalarında vurgu yapmak için kullanırlar. Bu kullanımı itibariyle bu sözcük 「の」 ilgecine benzer. 「の」 nun 「ん」 şeklinde kısaltıldığı gibi 「もの」 da 「もん」 şeklinde kısaltılır. 「もん」 bayanlara özgü şirin bir sözcük, onu kullanan kişinin arsız birisi olduğu izlenimini uyandırır.
Örnekler
(質問)　どうしてこなかったの?- Neden gelmedin?
(1)　授業があったの。- Dersim vardı. (bayanların açıklama şekli)
(2)　授業があったもの。- Dersim vardı. (bayanların açıklama şekli)
(3)　授業があったもん。- Dersim vardı işte. (bayanların açıklama şekli)

Belirsiz Durumlarda Ne Demeli
Farklı Belirsizlik Dereceleri
Japonlar kesin olarak emin olmadıkları hususlarda bağlayıcı şeyler söylemeyi sevmezler. Bundan dolayı örneğin 「~と思う」 (Bence, ...) ifade biçimi çok yaygın. Belirsiz durumların anlatımı için başka yollar da var, bu konuda bunlardan bahsedeceğiz. Konu içinde en belirsizinden, (görece) en kesinine doğru ileriyoruz.
「かもしれない」
「かもしれない」 "belki", "-mış olabilir" demek için kullanılır ve 「多分」 sözcüğüne göre daha fazla belirsizlik taşır. Cümlecik sonuna eklenir. Adlar ve nalı sıfatların sonunda 「だ」 olmaz. Kanci yazımı 「かも知れない」 dir, rulu eylem işlevinde olduğundan masu çekimi 「かもしれません」 olur. Teklifsiz konuşmalarda 「かも」 diye kısaltılabilir. Bir de erkeksi bir ifade biçimi var, 「かもしれん」 diye.
Özet
Yan tümceye doğrudan 「かもしれない」 ya da 「かも知れない」 eklenir.
例)　映画を見たかもしれない
例)　彼は学生かもしれない
例)　それは面白いかもしれない
Nalı sıfat ve adlara eklenen bildirim 「だ」 sı kaldırılır (varsa), sonra bunlara 「かもしれない」 eklenir.
例)　先生だかもしれない → 先生かもしれない
例)　退屈だかもしれない → 退屈かもしれない
Teklifsiz konuşmalarda 「かも」 diye kısaltılabilir.
例)　面白いかもしれない → 面白いかも
Örnekler
(1)　スミスさんは食堂に行ったかもしれません。- Smith Bey kafeteryaya gitmiş olabilir.
(2)　雨で試合は中止になるかもしれないね。 - Yağmur yüzünden kaşılaşma iptal edilebilir, düşünsene.
(3)　この映画は一回見たことあるかも!- Bu filmi daha önce bir defa seyretmiş olabilirim.
(4)　あそこが代々木公園かもしれない。- O taraftaki Yoyogi parkı galiba.
(5)　もう逃げられないかもしれんぞ。- Belki de artık kaçamazsın.
「でしょう」
「でしょう」 aşağı yukarı 「多分」 sözcüğü kadar kesinlik belirtir. Cümlenin sonunda yer alır. Başka çekimi yok, ancak 「~ですか」 yerine de 「~でしょうか」 şeklinde kullanıldığı olur. Bu kullanımda soru daha nazik olur ve net bir cevap beklentisi olmaz.
Örnekler
(1)　明日も雨でしょう。- Belki yarın da yağmur yağar.
(2)　あなたは、学生さんでしょうか。- Sen öğrencisin galiba?
(3)　これからどこへ行くんでしょうか?- Buradan nereye gidiyor acaba?
Çok çok nazik bir söylem de 「~ます」 çekimine 「~でしょうか」 sözcüklerini eklenmesiyle elde edilir:
(4)　休ませていただけますでしょうか。- Biraz istirahat etmeme müsaade eder misiniz, acaba?

「でしょう」 ile 「だろう」
「でしょう」 nun teklifsiz biçimi de 「でしょう」 şeklinde yazılır. Ancak nezaket belirten cümlelerde sondaki ünlü uzun sesletilirken, teklifsiz cümlelerde 「でしょ」 şeklinde kısa sesletilir. Bir de, genelde, bu tür teklifsiz ifadelerde, "Sana dememiş miydim" türünden bir ima vardır.
Örnekler
(1)　あっ!遅刻しちゃう!- Ah! Geç kalacağız galiba!
(2)　だから、時間がないって言ったでしょう!- Bu yüzden sana zaman kalmadığını söyledim ya!
(3)　これから食べに行くんでしょ。- Şimdi yemeğe gidiyorsun galiba.
(4)　だったら?- Ne olmuş yani?

(5)　掃除、手伝ってくれるでしょう。- Temizlik yapmama yardım edersin, değil mi?
(6)　え?そうなの?- Ne? Öyle mi?

「だろう」 ile 「でしょう」 nun anlamları esasen aynı, yalnız 「だろう」 ifadesini daha çok erkekler tercih eder.
(A)　アリスはどこだ?- Alice nerede?
(B)　もう寝ているだろう。- Uyumuştur bile.

(A)　もう家に帰るんだろう。- Artık evine dönüyorsun galiba?
(B)　そうよ。- Evet.

Miktar Vurgusu Yapma
Bu konuda Japonca'da tek olma, az olma ve fazla olma nasıl ifade edilir, onu göreceğiz. Türkçe'de teklik, azlık ve fazlalığın vurgusunu sıfat veya belirteçlerle yaparız. Buna "Tek bir tane yedim", "Geriye sadece bunlar kaldı", "Yemeği fazla kaçırdım" örneklerini verebiliriz. Japonca ise miktarların anlatımında bu konuda göreceğimiz gibi ilgeçleri kullanır.
「だけ」 İlgeci
Elimizde bir şeyden tek örnek kaldığını vurgulamak için 「だけ」 ilgecini kullanırız. Bu ilgeç, vurgusu yapılan sözcüğün ardından gelir.
Örnekler
(1)　りんごだけ。
- Elma sadece.

(2)　これとそれだけ。
-Bir bu, bir de şu. (Başka yok.)

İlgeçler, İlgeçler 2, ve İlgeçler 3 konularında işlediğimiz ilgeçlerden herhangi biri 「だけ」 ile birlikte kullanılacağı zaman 「だけ」 den sonra gelir.

(1)　それだけは、食べないでください。
- Bir bunu yeme. (Başka şeyleri yiyebilirsin.)

(2)　この歌だけを歌わなかった。
- Tek bu şarkıyı söylemedim.

(3)　その人だけが好きだったんだ。
- [Aralarından] sadece o kişiyi sevmiştim.

Birden fazla başka ilgeç varsa, bunlar da 「だけ」 den sonra gelir.

(1)　この販売機だけでは、500円玉が使えない。
- Bir bu otomatta 500 yenlik paralar geçmiyor.

Bazen de 「から」 ve 「まで」 ilgeçleriyle olduğu gibi kesin bir sıra yok. Biz deneme olsun diye Google'da iki türlü sıralamayı da sorguladık. Google 「からだけ」 için 90,0000, 「だけから」 içinse 50,000 sonuç döndürdü.

(1)　小林さんからだけには、返事が来なかった。
- Yalnız Kobayaşi Bey'den cevap gelmedi.

Başka bazı ilgeçlerden farklı olarak 「だけ」 doğrudan eylemlere de uygulanabilir.

(1)　準備が終わったから、これからは食べるだけだ。
- Hazırlıklar bittiğine göre şimdi [bunları] yemek kaldı sadece.

(2)　ここに名前を書くだけでいいですか?
- Buraya sadece adımı yazsam olur mu?

「のみ」 İlgeci
「のみ」, 「だけ」 ile aynı anlamda ve işlevde kullanılan başka bir ilgeç. Yalnız 「のみ」 ilgeci daha çok yazı dilinde kullanılılır, ağırlıkla da başvuru kaynakları ve teknik metinlerde. 「のみ」 ilgecini aslında ait olduğu ileri konular kısmında işlemek yerine eşanlamlısı olduğu 「だけ」 ilgecinden hemen sonra işlemeyi daha uygun gördük.
(1)　この乗車券は発売当日のみ有効です。
- Bu bilet sadece satıldığı gün için geçerli.

(2)　アンケート対象は大学生のみです。
- Bu anket yalnız üniversite öğrencilerine yönelik.

「しか」 İlgeci
「しか」 ilgeci ile belirtilen başka hiçbir seçeneğin olmadığı vurgulanır. Tümcede 「しか」 dan sonra gelen ifade her zaman olumsuz olur.
(1)　これしかない。- Bundan başkası yok.

Sıradaki örnek yanlış.
(誤)　これしかある。- (Yanlış)

Görüldüğü üzere, 「しか」 ilgeci diğer seçenekleri kesin olarak dışlar. 「だけ」 ilgecinde böyle bir durum yok.
(1)　これだけ見る。- Yalnız buna bak.
(2)　これだけ見ない。- Yalnız buna bakma.
(3)　これしか見ない。- Bundan başkasına bakma.

Birkaç örneğe daha bakalım.
(1)　朝ご飯しか食べられなかった。- Kahvaltıdan başka birşey yemedim.

「しか」 ilgecininin olduğu tümceler bütün olmalı. 「だけ」 ilgecinde ise tümce sonundaki birkaç sözcük atılabilir.
(質問)　全部、買うの?- Hepsini mi alıyorsun?
(1)　ううん、これだけ。- Hayır, yalnız bunu.
(2)　ううん、これしか買わない - Hayır, bundan başkasını almayacağım.
(誤)　ううん、これしか。 - (Yanlış, tümcede eylemin olumsuzu da olmalı.)

Yan yana geldikleri zaman 「しか」 ilgeci 「から」 ve 「まで」 ilgeçlerinden sonra gelir. Google'da arama yaptığımızda 「からしか」 sorgusu için 60,000 sonuç alırken 「しかから」 için sadece 600 sonuç aldık.
(1)　アリスからしか何ももらってない。- Alice'ten başka kimseden birşey gelmedi.

「しか」 ilgecini eylemlerle de kullanmak mümkün.
(1)　これから頑張るしかない!- Bundan böyle var gücümüzle çalışmak şart!
(2)　こうなったら、逃げるしかない。- Olaylar bu hali alınca kaçmaktan başka çare kalmadı.
(3)　もう腐ったから、捨てるしかないよ。- Çürümüş zaten, atmaktan başka çare yok artık.

「ばかり」 İlgeci
「ばかり」 ilgeci bir şeyden çok fazla miktarda bulunduğunu vurgulamak için kullanılır. Bu şeyden o kadar fazla var ki başka şeylere yer yok veya var olanlar yanında önemsiz kalır. Senli benli konuşmalarda bu ilgeç 「ばっかり」 ya da 「ばっか」 şeklinde de söylenir. 「ばかり」 ilgecini en iyisi bir örnekle açıklayalım. Diyelim ki bir partiye davet edildik. Partiye gittiğimizde karşımızda orta yaşlı bayanlardan oluşan bir kalabalığı bulunca şaşırıp kaldık. Durumun garipliğini şöyle dile getirebiliriz:
(1)　何だよ!おばさんばっかりじゃないか?
- Bu da nesi? Annem yaşında kadınlar doluşmuş. (Aslı: Hepsi orta yaşlı kadınlar değil mi bunların?)

Kızlar aynı olayı şöyle dile getirir:
(2)　いやだ。おばさんばっかり。
- Kız bu ne? Etraf teyze kaynıyor.

Örnekler
Birkaç örneğe daha bakalım.
(1)　崇君は漫画ばっかり読んでてさ。かっこ悪い。
- Takaşi çizgi romandan başka birşey okumaz. Hiç karizması yok çocuğun.

Teklifsiz konuşmalarda tümceleri böyle ortada (eylem olmadan) bitirmek olağan. Buradaki 「読んでて」 ifadesi 「読んでいる」 nun kısa hali. Bu örnekte konuşucu hikayesini daha sonra bir sonuca bağlayacağını ima eder.

(2)　彼は麻雀ばかりです。
- Aklı fikri macong'da. (Macong oynamaktan başka şey yapmaz.)

(3)　直美ちゃんと遊ぶばっかりでしょう!
- Naomi'yle takılmaktan başka şey yapmıyorsun galiba!

(4)　最近は仕事ばっかだよ。
- Son günlerde varsa yoksa hep iş. (Kafamı kaşıyacak vaktim olmuyor)

「すぎる」 Yardımcı Eylemi
「すぎる」 Kanci'de 「過ぎる」 olarak yazılan, "aşmak" anlamında bir rulu eylemdir. Sıfatlara veya başka eylemlere "miktarca fazla olma" vurgusu yapmak için eklenir. Bu şekilde örneğin 「たべる」 ve 「のむ」 eylemleri 「食べすぎる」 "fazla yemek", 「飲みすぎる」 de "fazla içmek" anlamını kazanırlar.
Özet
1. Eylemlerde, eylem gövdesine 「すぎる」 eklenir.
例)　食べる → 食べすぎる
例)　太る → 太り → 太りすぎる
2. Nalı sıfatlarda, sıfata doğrudan 「すぎる」 eklenir. İli sıfatlarda ise önce 「い」 hecesi kaldırılır sonra 「すぎる」 eklenir.
例)　静か → 静かすぎる
例)　大きい → 大きすぎる
3. Çekimi olumsuz eylem ve sıfatlarda, sondaki 「ない」 nin 「い」 hecesi 「さ」 hecesiyle değiştirilir ve buna 「すぎる」 eklenir.
例)　食べない → 食べなさ → 食べなさすぎる
例)　面白くない → 面白くなさ→ 面白くなさすぎる
Not: 「ない」 ile biten ancak olumsuz çekimi olmayan sıfatlar da üçüncü kurala girer.
例)　つまならない → つまならなさ → つまならなさすぎる
例)　もったいない → もったいなさ → もったいなさすぎる
Örnekler
(1)　佐藤さんは料理が上手で、また食べ過ぎました。
- Satô Bey çok güzel yemek yapar, ben yemeği yine fazla kaçırmışım.

(2)　お酒を飲みすぎないように気をつけてね。
- İçkiyi fazla kaçırmamaya dikkat et, tamam mı?

(3)　大きすぎるからトランクに入らないぞ。
- Oğlum fazla büyük o, bagaja sığmayacak.

(4)　静かすぎる。罠かもしれないよ。
- [Etraf] fazla sessiz. Bir tuzak olabilir doğrusu.

(5)　時間が足りなさすぎて、何もできなかった。
- Zamanım hiç yetmedi, hiçbirşey yapamadım.

(6)　彼には、彼女がもったいなさすぎるよ。
- Vallahi kız onunla harcanıyor. (Kız daha iyisine layik.)

「すぎる」 eyleminin gövde halini kullanma da sıkça rastlanan bir durum.

(Aさん)　昨晩のこと、全然覚えてないな。
- Var ya, dün gece ne olduğunu hiç hatırlamıyorum.

(Bさん)　それは飲みすぎだよ。
- Çok içmek böyle işte. (İçkiyi fazla kaçırdın, ondan.)

「も」 İlgeci
「も」 ilgeci miktar belirten bir sözcükten sonra geldiğinde, abartılı bir miktarın söz konusu olduğunu vurgular. Daha iyi anlamak için sıradaki örneğe göz atalım.
(1)　昨日、電話三回もしたよ!
- Dün seni en az üç defa aradım!

「も」 ilgeci hemen miktar belirten sözcükten sonra gelir, yani "üç defa" anlamındaki sözcükten sonra. Bu örnekte konuşucu üç defa aramasına rağmen telefona cevap verilmediğinden yakınmakta. Örnekten anlaşıldığına göre bir numarayı üç defa aramak aşırı bir zahmet.

(2)　試験のために三時間も勉強した。
- Sınav için tam üç saat çalıştım.

(3)　今年、十キロも太っちゃった!
- Bu sene tam 10 kilo almışım!

「ほど」 İlgeci
「ほど」 ilgeci (程) bir şeyin miktarının bir ölçüyle belirlenmesinde kullanılır. Bu ölçü kesin bir miktar olabileceği gibi o şey için makul sayılan miktar de olabilir. 「ほど」 ilgecinin Türkçe karşılığı "kadar". Bu ilgeç adlarla da kullanılabilir, eylemlerle de.
(1)　今日の天気はそれほど寒くない。
- Bugün hava o kadar soğuk değil.

(2)　寝る時間がないほど忙しい。
- Uyumaya bile zamanım yok, o kadar yoğunum.

「ほど」 sözcüğü koşul tümcelerinde kullanıldığında Türkçe'ye "Ne kadar... o kadar..." şeklinde çevrilebilecek yapı meydana gelir. Bu yapının kuruluşu şöyle: [eylemin koşul çekimi] [aynı eylem+ほど].

(1)　韓国料理は食べれば食べるほど、おいしくなる。
- Daha çok yedikçe insana Kore mutfağı daha lezzetli geliyor.

Bu örneğin aslına en yakın çevirisi şöyle: "Kore mutfağından bahsedelim; [ondan] yersen, yediğin mitarda lezzetli olur". Bu ve benzeri örneklerde 「ば」 koşul eki yerine 「たら」 koşul eki de kullanılabilir, ancak 「なら」 ve 「と」 koşul ekleri kullanılamaz.

(1)　歩いたら歩くほど、迷ってしまった。
- Yürümeye devam ettikçe iyice kayboldum.

(2)　勉強をすればするほど、頭がよくなるよ。
- Dersine daha çok çalıştıkça daha zeki olur kişi.

「ば」 koşul ekini kullanarak bu yapıyı ili sıfatlara da uygulayabiliriz.

(1)　iPodは、ハードディスクの容量が大きければ大きいほどもっとたくさんの曲が保存できます。
- Sabit diskinin sığası ne kadar büyürse, iPod'a o kadar fazla şarkı kaydedilir.

(2)　航空券は安ければ安いほどいいとは限らない。
- Uçak bileti ne kadar ucuz olursa o kadar iyi olur demek değil illa.

Nalı sıfatlarla 「ば」 koşul ekini kullanamayacağımız için aynı işlevdeki 「なら」 koşul ekini kullanırız. Yalnız bu yapı kulağa biraz garip geldiği için pek tercih edilmez. Bu kullanımda nalı sıfatın 「な」sı her zaman eklenir.

(1)　文章は、短ければ短いほど、簡単なら簡単なほどよいです。
- Cümleler ne kadar kısa, ne kadar basit olursa o kadar iyi olur.

「~さ」 Ekininin Kullanımı
「さ」 eki aşağı yukarı Türkçe "-lık" yapım ekine karşılık gelir. Bu ekle sıfatlardan onların belirttiği kavramın ölçüsünü belirten adlar türetilir. Örneğin bu ekle "yüksek" sıfatından "yükseklik" anlamındaki sözcüğü elde ederiz. 「さ」 ekini herhangi başka bir sıfatla da kullanabiliriz.
Özet
İli sıfatlar: sondaki 「い」 hecesi kaldırılıp yerine 「さ」 hecesi eklenir.
例)　高い → 高さ
例)　低い → 低さ
Nalı sıfatlar: sözcüğün sonuna 「さ」 hecesi eklenir.
例)　穏やか → 穏やかさ
Meydana gelen sözcük ad işlevinde.
Örnekler
(1)　このビルの高さは何ですか?
- Bu binanın yüksekliği ne?

(2)　犬の聴覚の敏感さを人間と比べると、はるかに上だ。
- Köpeklerin işitme duyusu insanlarınkine göre çok daha hassas.

Benzerlik, Duyumlar, İzlenimler
Benzerliğin Çeşitleri, Duyum Aktarma, İzlenim Belirtme
Dış görünüşe, davranışa ya da olayın neticesine göre bir benzerliği dile getirmenin birçok yolu var. Başkalarından duyduklarımızı (aldığımız duyumları) dile getirmenin de çeşitli yolları var. Bunları birbirinden ayırmak zor, Türkçe çevirileri birbirine çok yakın ya da aynı. Hangisinin hangi durumda kullanılacağını ancak çok sayıda örnek gördükten sonra anlayabiliriz.
Hal Benzerliği
Daha önceki bir konuda 「よう」 sözcüğüne biraz değinmiştik. 「よう」 sözcüğü birşeyin bulunduğu halin başka bir şeye benzetilmesi için kullanılır. Tümce içinde farklı şekillerde kullanılabilir. Tünce sonune geldiğinde ise arkasına mutlaka 「だ」, 「です」 ya da 「でございます」 eklenir.
(1)　ここには、誰もいないようだ。- Burada kimse yok gibi görünüyor.
(2)　映画を観たようです。- Filmi izlemişe benziyor.

Adlardan sonra geldiğinde araya 「の」 ilgeci girer. Nalı sıfatlar ise 「な」 ekini alır.
(3)　学生のようだ。- Öğrenci gibi duruyor.
(4)　ここは静かなようだ。Burası sessiz gibi.
Üçüncü örnekte fiziksel benzerlikten bahsedilmiyor, kişinin halinden hareketle bir tahmin yürütülüyor. Bu kullanım bazen beklenmedik sonuçlar doğurabilir. Mesela 「おいしいようだ」 ifadesini iltifat niyetiyle kullanamayız. Tersine kaba bir söz olur, çünkü "Lezzetli gibi duruyor [ama acaba gerçekten öyle mi]" anlamına gelir..

「よう」 sözcüğünün kendisini nalı sıfat gibi kullanabiliriz.
(5)　あの人を見たような気がした。- O kişiyi daha evvel görmüş gibi hissettim.
(6)　彼は学生のような雰囲気ですね。- Öğrenciymiş gibi bir havası var.

Son olarak 「に」ilgeci ile olan kullanımı gösterelim.
(7)　ちょっと怒ったように聞こえた。- Kızmış gibi ses verdi.
(　何も起こらなかったように言った。- Birşey olmamış gibi konuştu.

Fiziksel Benzerlik
Benzerliğin getirilmesinin teklifsiz bir yolu 「みたい」 sözcüğünü kullanmak. Sözcüğün 「見る」 eyleminin 「たい」 çekimiyle bir ilgisi yok. 「みたい」 sözcüğü ad, sıfat ve eylemlerle birlikte kullanılır ve çekimi adlar veya nalı sıfatlar gibi yapılır.
「みたい」nin kullanımı
Benzetilen şeyin sonuna 「みたい」 ekleyin. 「みたい」nin çekimi adların ve nalı sıfatlarınki gibi olur.
Çekimli Örnek
Olumlu Olumsuz
Şimdiki Zaman 犬みたい Köpeğe benziyor 犬みたいじゃない Köpeğe benzemiyor
Geçmiş Zaman 犬みたいだった Kepeğe benziyordu 犬みたいじゃなかった Köpeğe benzemiyordu
Örnekler
(1)　もう売り切れみたい。- Çoktan tükenmişe benziyor.
(2)　制服を着ている姿をみると、学生みたいです。- Giydiği üniformayla ve duruşuyla öğrenciye benziyor.
İkinci örnekte kişinin üniforma giymesine rağmen öğrenci olmadığı ima ediliyor. 「よう」nun üçüncü örneğiyle aradaki farka dikkat edin. Orada kişinin öğrenci olma ihtimali de var. Bu olumsuz imadan dolayı 「みたい」 sözcüğü her cümle için uygun olmayabilir. Örneğin 「おいしいみたい」 denmez çünkü tatlı olmayabileceği ima ediliyor. Benzer şekilde 「かわいいみたい」 da denmez.

Yanlış çekime bir örnek.
(誤)　このピザはお好み焼きみたくない?- (みたい nin çekimini ili sıfatların 「~たい」 çekimi gibi yapmaya çalışmayın)
(3)　このピザはお好み焼きみたいじゃない?- Bu pizza okonomiyakiye benzemiyor mu?

Geçmiş zaman ve geçmiş zamanın olumsuz çekimine örnekler.
(4)　喫茶店に行くみたいだった。- Kafeye gidiyormuşuz gibi geldi.
(5)　秘密を教えてくれるみたいじゃなかった? - Sırı açıklayacakmış gibi gelmedi mi?

「みたい」 çoğunlukla konuşma dilinde kullanılır. Yazı dilinde ise 「よう」 tercih edilir. Önceki iki örneği yazı diline uyarlayalım:
(6)　もう売り切れのようだ。- Görünüşe göre çoktan tükenmişler.
(7)　このピザはお好み焼きのように見える。- Bu pizza okonomiyakiye benziyor.

Tahmin Yürütme
Sıradaki kuralımız tahmin yürütme ile ilgili. Bir olayın sonucunda ortaya çıkacağını düşündüğümüz durumu anlatmak için kullanırız. Bu anlatım şeklinde 「そう」 eki sözcüklere dört farklı şekilde eklenir.
「そう」nun Kullanımı
Eylemlerin gövde haline eklenir.
İli sıfatların 「い」si çıkarılmış hallerine eklenir.
「いい」 sıfatının değişmiş hali olan 「よさ」 sözcüğüne eklenir.
Olumsuz çekimlerde 「い」 hecesi 「さ」 ile değiştirilir, 「そう」 buna eklenir.
「そう」 eki adlara eklenmez.
1. Eylemler.
Rulu eylemlerin 「る」su çıkarılır.

(1)　バランスが崩れて、一瞬倒れそうだった。
- Dengemi kaybedince bir an çökecek oldum.

Ulu eylermlerin son hecesi, ünlüsü / u / yerine / i / olacak şekilde değişir.

(2)　この辺りにありそうだけどな。
- Bu civarda olması gerekir, ama...

2. İli sıfatlar.
Sıradaki örnekte 「おいしい」nin 「い」si çıkarılmış.

(1)　この漬物はおいしそう!
- Bu turşu lezzetli olsa gerek.

Not: 「いい」 sözcüğü bu kurala uymaz. 「いい」 yerine 「よさ」 kullanılır.

(2)　これも結構よさそうだけど、やっぱり高いよね。
- Bu da oldukça iyi gibi duruyor ama bu durumda pahalıdır da, değil mi?

Nalı sıfatlar herhangi bir değişikliğe uğramaz.

(3)　お前なら、金髪の女が好きそうだな。
- Seni az buçuk tanırım; sen sarışınları seviyorsundur.

3. Olumsuz çekimler.
「来る」 eyleminin olumsuz biçimi 「こない」 olduğundan, 「~そう」 eklenmiş hali 「こなさそう」dur.

(1)　もう10時になったから、来なさそうだね。
- Artık saat onu geçtiğinden, büyük olasılıkla gelmez.

(2)　これはただの試合じゃなさそうだ。
- Bu, sıradan bir maç olmayacak [diye söylüyorlar].

「~ない」 ile oluşturulmuş ili sıfatlar da bu kurala uyar. Örneğin 「もったいない」 - 「もったいなさそう」, 「情けない」 - 「情けなさそう」.

4. Adlar (Uygulanmaz).
(誤)　その人は学生そう。

Aynı şeyi anlatmak için adlarla kullanabileceğimiz başka kurallar var. Bunları daha önce işlemiştik.

(1)　その人は学生でしょう。
- O öğrencidir herhalde.

(2)　その人は学生だろう。
- O öğrencidir herhalde.

「かわいそう」 sözcüğü de başka bir istisna, "zavallı" demek. "Şirin" olma ile bir alakası yok, acıma belirtir. Doğru kullanmaya dikkat edelim.

(1)　この犬はかわいそう。
- Zavallı köpek.

(2)　この犬はかわいい。
- Bu köpek şirin.

Söylentiler
Bu kuralımız başkasından duyduklarımızı, başka bir deyişle söylentileri anlatmaya yarar. Bu anlatım şekline göre eylem ve ili sıfatlara 「そうだ」 veya 「そうです」eklenir. Ad ve nalı sıfatlara ise 「だそうだ」 veya 「だそうです」 eklenir.
(1)　明日、雨が降るそうだ。- Yarın yağacakmış diyorlar.
(2)　毎日会いに行ったそうです。- [Dediklerine göre] hergün buluşmaya gidermiş.

Adlara ve nalı sıfatlara 「だ」 eklemeyi unutmayalım.
(3)　彼は、高校生だそうです。- [Duyduğuma göre] lise öğrencisiymiş.

「そうです」 cümlenin başındaysa önüne 「だ」 eklememiz gerekir.
(1)　今日、田中さんはこないの?- Tanaka bugün gelmiyor mu?
(2)　だそうです。- Öyle diyorlar.

İzlenimler
Ad, sıfat ve eylemlere 「らしい」 eklemekle başkalarının duyduklarımızdan edindiğimiz izlenimleri dile getirebiliriz. 「そうだ」/「そうです」ten farkı, söylediklerimiz üzerinde doğrudan birşey konuşulmamış olması. Yani edindiğimiz izlenim dolaylı bilgilerin üzerine kurulu. 「らしい」 eklenmiş sözcüklerin çekimleri ili sıfatlarınki gibi olur.
(A)　今日、田中さんはこないの?- Tanaka bugün gelmiyor mu?
(B)　こないらしい。- Gelmeyeceğe benziyor.

(A)　あの人は何なの?- Oradaki kişi kim? (Aslı: Oradaki kişi neyin nesi?)
(B)　美由紀さんの友達らしいですよ。- Miyuki'nin arkadaşıymış.

Bir kişinin hareketlerinin bıraktığı izlenimi de dile getirebiliriz.
(1)　あの子は子供らしくない。- O çocuk diğer çocuklar gibi değil.
(2)　大人らしくするつもりだったのに、大騒ぎしてしまった。- Niyetim yetişkinlere yakışır şekilde davranmaktı, ama [malesef] rezalet çıkardım.

Argoda Benzerlik
Bir şeyi bir başkasına benzetmenin senli benli bir yolu da benzetilene 「っぽい」 eklemek. Bu kuralı samimi bir ortamda yukarıdaki anlatımların hepsinin yerine kullanabiliriz.
「 っぽい」 eklenmiş sözcüklerin çekimi ili sıfatlar gibi yapılır (üçüncü örneğe bakın).

(1)　あの人はちょっと韓国人っぽいよね。- Hakikaten Koreliye benziyor, dimi?
(2)　みんなで、もう全部食べてしまったっぽいよ。- Baksana, hep beraber bütün yemeği yemişler bile.
(3)　恭子は全然女っぽくないね。- Kyôko hiç kadına benzemiyor, dimi?

「~やすい」 Ve 「~にくい」
Bu kısa konumuzda sıfat ve eylemleri kolay olma veya zor olma durumunu belirtecek şekilde değiştirmeyi işleyeceğiz. Bu iki durumu Japonca'da anlatmak çok kolay; duruma göre sözcüklere 「やすい」 ya da 「にくい」 eklenir. Sonuçta ili sıfat işlevi olan sözcük meydana gelir.
「~やすい、~にくい」nin Kullanımı
Kolay olmayı belirtmek için eylem gövdesine 「やすい」 eklenir. Zorluk belirtmek için aynı şekilde eylem gövdesine gövdesine 「にくい」 eklenir.
例)　rulu eylemler: 食べる → 食べやすい
例)　ulu eylemler: しゃべる → しゃべり → しゃべりにくい
Meydana gelen sözcüklerin çekimileri ili sıfatlarınki gibi.
Olumlu Olumsuz
Geniş Zaman 食べにくい 食べにくくない
Geçmiş Zaman 食べにくかった 食べにくくなかった
Örnekler
(1)　この字は読みにくい
- Bu elyazısı zor okunuyor.

(2)　カクテルはビールより飲みやすい。
- Kokteyller biraya göre daha kolay içilir.

(3)　部屋が暗かったので、見にくかった。
- Oda karanlık olduğundan görmek zordu.

Yan bilgi: 「見にくい」 yani "görmesi zor" sözcüğüyle aynı telaffuzu bulunan bir sözcük var, 「醜い」 yani "çirkin". Anlamca "görmesi zor" ile "çirkin" çok uzak değil ama yazımları farklı. Bu sadece bir rastlantı mı, merak ediyoruz.

Aslında kolay veya zor olmayı anlatmak için başka sözcüklerden de faydalanabiliriz. Bunlardan birkaçını sıralayalım: 「難しい」、「易しい」、 「簡単」、「容易」. Ancak 「やすい」 ve 「にくい」nin kullanım kolaylığı var. Sıradaki iki örnek esasen aynı anlamı taşıyor.

(1)　あの肉は食べにくい。
- O et zor yenir.

(2)　あの肉を食べるのは難しい。
- O eti yemek zor.

「~がたい」 Ve 「~づらい」
「がたい」 eki bazı durumlarda 「にくい」 nin yerine kullanılır. İki ek de aynı anlamı veriyor ancak 「にくい」 sözlü anlatımda tercih edilirken 「がたい」 daha çok yazıda kullanılıyor. Kanci yazımları da aynı - 「難い」 - dolayısıyla bunları hiragana ile yazmak daha iyi.
Örnekler
(1)　彼との忘れがたい思い出を大切にしている。
- Onunla olan unutulmaz anılarımız benim için önemli.

(2)　とても信じがたい話だが、本当に起こったらしい。
- İnanması zor bir hikaye ama gerçekten meydana gelmiş.

「にくい」 yerine daha sert bir anlam veren 「づらい」 ekini de kullanmak mümkün. 「づらい」 eki 「辛い」(つらい) sözcüğünden geliyor.

Örnekler
(1)　日本語は読みづらいな。
- Japoncanın okunması ne zor.

(2)　待ち合わせは、分かりづらい場所にしないでね。
- Buluşmayı ayarlarken, anlaması (bulması) zor bir yer seçme, olur mu?

Kıyaslama
「方」 Ve 「よる」nun Kullanımı
Bu konumuzda Japonca'da kıyas nasıl yapılır, onu işleyeceğiz. Türkçe'de "-a göre/-e göre" ile dile getirdiğimiz birçok durumu Japonca'da farklı farklı sözcüklerle anlatırlar. Bu konumuzda ayrıca 「方」 ve 「より」 sözcüklerinin diğer kullanımlarına da değineceğiz.
「方」: Kıyas
Bir tarafa işaret etmek için kullanıldığında 「方」 「ほう」 diye okunur. Konumuzla ilgisi yok ama yine de belirtelim, aynı kanci "kişi" anlamına da gelir ve 「人」nun daha nazik ifadesidir. Bu anlama geldiğinde 「かた」 diye okunur. Kıyas için kullanılan haliyle 「方」 sözcüğü ad işlevindedir.
Örnekler
「の」 ilgeci eklenmiş adlarla kullanılır.
(1)　ご飯の方がおいしい。- Pilav daha lezzetli.
(2)　鈴木さんの方が若い。- Suzuki-san daha genç.
Dilbilgisi açısından ad gibi değerlendirilir. Bu örneklerde 「方」 özne işlevinde.
(3)　学生じゃない方がいいよ。- Öğrenci olmamak daha iyi.
(4)　赤ちゃんは、静かな方が好き。- Sessiz bebekleri daha çok severim.

Eylemlerden sonra da kullanılır. Ancak eylemin çekimi olumlu ise, eylem mutlaka geçmiş zamandadır.
(5)　ゆっくり食べた方が健康にいいよ。- Yavaş yemek sağlık için daha iyidir.
(6)　こちらから行った方が早かった。- Bu taraftan gitmek daha çabuktu.

Eylemlerin olumsuz çekimleri şimdiki zamanda da, geçmiş zamanda da olabilir.
(7)　マトリックス・レボリューションを観ない方がいいよ。- "Matrix Revolution" [filmini] izlememek daha iyi olur.
(　そんなに飲まなかった方がよかった。- O kadar içmesen daha iyi olurdu.

「より」: İki Şeyi Kıyaslama
「より」nin anlamı "-a kıyasla/-e kıyasla". Her tür sözcüğe eklenebilir. Genellikle 「方」 ile aynı cümlede iki şeyi kıyaslamak için kullanılır.
Örnekler
(1)　花より団子。
- Çiçeğin yerine mantı [tercih edilir]. (Ünlü bir atasözü.)
(2)　ご飯の方が、パンよりおいしい。
- Pilavın tadı ekmeğe göre daha güzel.

(3)　キムさんより鈴木さんの方が若い。
- Suzuki-san Kim-san'a göre daha genç.

Merak edenler için söyleyelim. Birinci örnekteki atasözü, baharda açan kiraz çeçeklerini görmeye gidip de çiçeklere bakmadan orada tıkınmayı tercih eden kişilerle ilgili. Çok sık kullanılır.

「より」 cümlede mutlaka 「方」nın bulunmasını gerektirmez. Hatta kıyaslanan şey bile bulunmayabilir (neyin kastedildiği bağlamdan anlaşılıyorsa).
(鈴木)　毎日仕事に行くのが嫌だ。- Hergün işe gitmek [zorunda olmak] hoşuma gitmiyor.
(スミス)　仕事がないよりましだよ。- İşsiz olmaktansa daha iyi ama.

「より」 eylemlerin mastar (-mak/-mek) haline eklenir.
(1)　ゆっくり食べた方が早く食べるよりいい。- Yavaş yemek hızlı yemekten daha iyi.

En Üstünlük Derecesi
「より」yi ayrıca 「誰」、「何」 ve 「どこ」 gibi soru sözcükleriyle birlikte en üstünlük derecesini belirtmek için kullanabiliriz. Genelde bu durumda, şart olmasa da, soru sözcüğüne 「も」 ilgeci eklenir.
Örnekler
(1)　商品の品質を何より大切にしています。
- Ürün kalitesine herşeyden fazla önem veriyoruz.

(2)　この仕事は誰よりも早くできます。
- Bu işi herkesden hızlı yapabiliyorum.

「方」: Eylemlerin İfa Şekilleri
「方」 "eylemi yapma şekli" anlamını vermek için eylem gövdelerine eklenir. 「方」 bu kullanımında 「かた」 diye okunur, meydana gelen sözcük ise ad işlevinde. Örneğin, 「行き方」(いきかた) "gitme şekli" demek; 「食べ方」(たべかた), "yeme şekli" demek.
Örnekler
(1)　新宿の行き方は分かりますか。
- Şincuku'ya nasıl gidilir biliyor musun?

(2)　そういう食べ方は体によくないよ。
- O şekilde yemek vücudun için iyi değil.

(3)　漢字の書き方を教えてくれますか?
- Kanci nasıl yazılır, bana öğretebilir misiniz?

(4)　パソコンの使い方は、みんな知っているでしょう。
- Herhalde herkes bilgisayar kullanmasını biliyor.

Eylemler bu yapıya girdiğinde ad tümceciği meydana gelir. Bazen bu, eylemlerin, alışılmıştan farklı ilgeçlerle kullanılmasına sebep olur. Örneğin 「行く」 eylemi hemen her zaman 「に」 veya 「へ」 ilgeci ile birlikte kullanılırken, bu yapıda 「の」 ilgeciyle kullanılabilir. 「新宿の行き方」 ile 「新宿に行く」 cümlelerini karşılaştırın.

「によって」: Bir Şeye Bağlı Olma
「によって」nin kullanımı aynı Türkçe "-a göre/-e göre" gibi.
Örnekler
(1)　人によって話が違う。
- Kişiye göre hikaye değişir.

(2)　季節によって果物はおいしくなったり、まずくなったりする。
- Mevsimine göre meyveler tatlı olur, tatsız olur.

「よって」 aslında 「よる」nun teli çekimi. Aşağıdaki örnekte 「よる」 çekime girmeden kullanılmış:
(和子)　今日は飲みに行こうか?- Bugün içmeye gidelim mi?
(大樹)　それは、裕子によるね。- Bu Yûko'ya göre [değişir]. (Bu Yûko'ya bağlı)

「によると」: Bilgi Kaynağını Gösterme
「よる」 nun başka bir kullanımı da bilgi kaynağı belirtmek için. Bunda 「よる」 「と」 ile birlikte kullanılır. İfadenin Türkçe'ye tercümesi "-a göre/-e göre".
Örnekler
(1)　天気予報によると、今日は雨だそうだ。
- Hava tahminine göre bugün yağmur yağacakmış.
(2)　友達の話によると、朋子はやっとボーイフレンドを見つけたらしい。
- Arkadaşın anlattığına göre, Tomoko sonunda kendine bir erkek arkadaş bulmuş.

Eylemlerde Olumsuzluk II

Eylemlerin Diğer Olumsuz Çekimleri
Eylemlerin 「ない」 eki ile yapılan olumsuz çekimlerini daha evvel işledik. Bu konuda birkaç başka olumsiz çekime değineceğiz. En çok 2. maddedeki çekimler işimize yarayacak, diğerleri daha seyrek kullanılır. Yine de hepsini öğrenmekte fayda var.
Bir Şeyi Bir Başkasını Yapmaksızın Yapma
Bu yapıyı ilk olarak bir şeyin yapılmamasını rica etme olayında görmüştük. Burada aynı yapının farklı bir kullanımını işleyeceğiz. "Bir şeyi yapmaksızın başka bir şeyi yapma" olayının anlatımında da aynı yapıyı kullanırız, "Hiçbirşey yemeksizin yattım." cümlesindeki gibi.
Özet
Bilerek yapılmayan ya da unutulan eylemin olumsuz haline 「で」 eklenir.
例)　食べる → 食べない → 食べないで
Örnekler
(1)　何も食べないで寝ました。
- Hiç bir şey yemeden yattım.

(2)　歯を磨かないで、学校に行っちゃいました。
- Dişlerimi fırçalamadan okula gitmişim.

(3)　宿題をしないで、授業に行くのは、やめた方がいいよ。
- Ödevleri yapmadan derse gitmekten vazgeçsek iyi olur.

(4)　先生と相談しないで、この授業を取ることは出来ない。
- Öğretmene danışmadan bu ders alınamaz.

Çok zor olmasa gerek. Aynı anlamı sondaki 「ない」 hecelerinin yerine 「ず」 koyarak da elde edebiliriz. Bu anlatımın 「に」 ilgeci ile birlikte kullanılması sık olur. Ancak bu daha resmi bir ifade tarzıdır sohbet içinde pek kullanılmaz.

Özet
Olumsuz eylemin sonundaki 「ない」 heceleri 「ず」 ile değiştirilir.
例)　食べる → 食べない → 食べず
例)　行く → 行かない → 行かず
「する」 ve 「くる」 özel eylemlerin ise çekimleri sırasıyla 「せず」 ve 「こず」 olur.
例外1)　する → せず
例外2)　くる → こず
Örnekler
(1)　彼は何も言わず、帰ってしまった。
- O hiç bir şey demeden eve döndü.

(2)　何も食べずにそんなにお酒を飲むと当然酔っ払いますよ。
- Hiç bir şey yemeden o kadar içersen tabi ki sarhoş olursun.

(3)　勉強せずに東大に入れると思わないな。
- Ders çalışmadan Tokyo Üniversitesine girilebileceğini sanmıyorum.

Teklifsiz Konuşmalarda Eylemlerin Olumsuz Çekimi
Senli benli konuşmalarda 「ない」 olumsuzluk eki 「ん」 şeklinde kısaltılabilir. Hemen bir örnek verelim. ｢すまん」 lafını duymuşsunuzdur herhalde. Özür dilemenin nazik ifadesi 「すみません」 iken yalın ifadesi de 「すまない」 dir. ｢すまん」 işte bu ikinci olumsuz çekimin kısaltılmış halidir. Yaşlı erkekler bu kısalmış olumsuz çekimi kullanmayı severler.
Özet
Eylem sonundaki 「ない」 「ん」 olarak kısaltılır.
例)　知る → 知らない → 知らん
「する」 ve 「くる」 özel eylemlerinin olumsuz çekimleri ise aşağıdaki gibidir.
例外1)　する → せん
例外2)　くる → こん
Örnekler
(1)　すまん。
- Pardon.

(2)　韓国人と結婚しなくてはならん!
- Koreli ile evleneceksin!

(3)　そんなことはさせん!
- Öyle bir şey yapmana müsade etmem!

Bu olumsuz çekim şekline 「かった」 ekleyip onu geçmiş zaman için de kullanabiliz..

(4)　皆、今日行くって、知らんかったよ。
- Bugün herkesin gittiğini bilmiyordum.

Klasik Japoncada Eylemlerin Olumsuz Çekimi
Klasik Japonca'ya ait bir olumsuz çekim biçimi daha var; 「ぬ」 ile yapılan olumsuz çekim. Bu eskimiş bir kullanım, yine de arada sırada rastlamak mümkün. Örneğin biz tren istasyonunda bu çekimi kullanan bir tabela gördük. Ayrıca yaşlıların da bu çekimi kullandığı olur.
Özet
Eylemin sonundaki 「ない」 heceleri yerine 「ぬ」 hecesi konur.
例)　知る → 知らない → 知らぬ
「する」 ve 「くる」 eylemlerinin çekimleri özeldir.
例外1)　する → せぬ
例外2)　くる → こぬ
Örnekler
(1)　韓国人と結婚してはならぬ!
- Koreli ile evlenemezsin!

(2)　模擬試験に何回も失敗して、実際に受けてみたら思わぬ結果が出た。
- Deneme sınavlarında sayısız kez başarısız oldum, asıl sınava girdiğimde düşünmüyordum ki [olumlu] netice alacağım.

Öngörüde Bulunma Ve Sonuca Varma
Japonca'nın Yerleşik İfade Kalıpları
Japonca'da ifade olanaklarını artıran birçok kalıp var, örneğin 「にとって、に対して、に関して、について」. Bunlar sayıca çok olduğundan burada yer veremiyoruz, zamanla örneklerden yola çıkarak öğreneceğinizi umuyoruz. Burada sadece iki tanesine yer verip bir başlangıç yapmanızı sağlayacağız. Bu tarz kalıplar ile ilgili çok sayıda örneği Japonca Yeterlik Sınavının 2. seviyesine yönelik hazırlık kitaplarında bulabilirsiniz.
「わけ」 - Sonuca Varma
Ad türündeki 「わけ」 sözcüğü mevcut bilgilerden bir sonuç çıkarmak için kullanılır. Anlamak için en iyisi örneklere bakalım:
Kısa Konuşma 1
(直子)　いくら英語を勉強しても、うまくならないの。
- Ne kadar çalışırsam çalışayım, İngilizcemi ilerletemiyorum.

(ジム)　つまり、語学には、能力がないという訳か。
- Yani dil öğrenmeye yeteneğin olmadığı sonucuna varabiliriz.

(直子)　失礼ね。
- Ne kadar kabasın.

Görüldüğü üzere 「わけ」 bariz sonuçları belirtmek için kullanılır. 「の」 ilgeci ile yapılan açıklamalarda ise bariz olmayan bilgiler aktarılır.

「わけ」 ve 「ない」 sözcüklerini beraber kullanarak işlek başka bir kullanım elde edilir. Bu kullanımla "söz konusu değil, imkanı yok" gibi ifadeler elde edilir.

(1)　中国語が読めるわけがない。
- Çince [yazıyı] okumam söz konusu değil.

「わけ」 nin bu kullanımı sıkça 「~わけない」 olarak geçer.

Kısa Konuşma 2
(直子)　広子の家に行ったことある?
- Hiroko'nun evine gittin mi hiç?

(一郎)　あるわけないでしょう。
- Gitmiş olmam beklenemez heralde.

Kısa Konuşma 3
(直子)　微積分は分かる?
- İntegral ve diferansiyel hesabını biliyor musun?

(一郎)　分かるわけないよ!
- Bilmeme imkan yok!

Çok yaygın olmasa da 「わけ」 sözcüğünün bir kullanımı daha var. Bir şeyin ne pahasına olursa olsun yapılması gerektiğini anlatmak için de kullanılır. Cümlenin sonunda 「~わけにはいかない」 şeklinde yer alır. 「~てはいけない」 sözüne göre daha resmi bir ifade tarzıdır. Dikkat edelim, 「いけない」 değil 「いかない」 diye yazılır ve okunur.

(1)　今度は負けるわけにはいかない。
- Şartlar ne olursa olsun bu defa kaybetmemeliyim.

(2)　ここまできて、あきらめるわけにはいかない。
- Buraya kadar gelmişken pes etmem söz konusu değil.

「とする」 - Öngörüde Bulunma
「とする」 yapısını önceki bir konumuzda teşebbüsün anlatımı için kullanıldığını gördük. Bu konumuzda 「とする」 yapısının başka kullanımlarını işleyeceğiz. Örnekler üzerinden açıklayalım.
Örnekler
(1)　明日に行くとする。
- Yarın gideceğiz farz et.

Birinci örneğimizde yola yarın çıkılacağı öngörülüyor. 「とする」 burada doğrudan eylemin sözlük haline eklenmiş. Kuvvetle muhtemel olmakla beraber olayın gerçekleşmeme ihtimali de bulunduğundan 「とする」 koşullu ifadelerde de kullanılır. Bir sonraki örneğimize bakalım:

(2)　今から行くとしたら、9時に着くと思います。
- Yola şimdi çıkarsak, saat 9'da ulaşırız diye düşünüyorum.

İkinci örneğimizde 「する」 「たら」 koşuluyla kullanılmış. Bu cümleyi "Farz et ki şimdi yola çıktık, saat 9'da varırız" şeklinde de çevirebiliriz. Bundan başka 「する」nun teli çekimi de kullanılır:

(3)　観客として参加させてもらった。
- Seyirci olarak katılmama izin verildi.

(4)　被害者としては、非常に幸いだった。
- Olaya maruz kalan kişi olarak son derece şanslıydım.

(5)　朝ご飯を食べたとしても、もう昼だからお腹が空いたでしょう。
- Kahvaltı etmiş olsan bile, artık öğlen oldu. Acıktın değil mi?

(3) ve (4) te 「として」 nin karşılığı "X olarak". (5) te "olsa(n) bile". Görüldüğü gibi 「とする」 yapısının çok çeşitli kullanımları var.

Eylemlerde Zamanlama
Bu konumuzda olayların bir birine göre oluş zamanlarının anlatımını işleyeceğiz. Biten bir olaydan hemen sonra gerçekleşen bir olay, bir diğeri sürerken gerçekleşen bir olayın anlatımını göreceğiz. Ayrıca henüz tamamlanan ve sürekli tekrarlanan olayların anlatımını da göreceğiz.
「~ばかり」 - Şimdi Tamamlanan Eylemler
「~ばかり」 kısa süre önce biten eylemlerin anlatımında kullanılır. Bir örnekle açıklayalım. Diyelim ki birisi yemek için birşey ikram etti, ama az önce yediğinizden karnınız tok. 「~ばかり」 ikramı nazikçe geri çevirmek için çok uygun. Yalnız bu şekilde kullanımı sadece eylemlerle mümkün. Sözcüğün diğer kullanımını hatırlamak için buraya tıklayın.
「ばかり」 sözcüğü teklifsiz konuşmalarda 「ばっか」 diye kısaltır.

Özet
Eylemin olumsuz çekimine 「ばかり」 eklenir.
例)　食べる → 食べた → 食べたばかり
Teklifsiz konuşmalarda bu çekimde 「ばかり」 yerine 「ばっか」 kullanılabilir.
例)　食べたばかり →　食べたばっか
Olumlu Olumsuz
食べたばかり(だ) Az önce yedim 食べたばかりじゃない Yemedim az önce
Örnekler
(1)　すみません、今食べたばかりなので、お腹がいっぱいです。
- Kusura bakmayım, az evvel yediğimden karnım tok.

(2)　10キロを走ったばかりで、凄く疲れた。
- 10 kilometre koştuğumdan son derece yorgunum.

(3)　今、家に帰ったばかりです。
- Eve az önce döndüm.

Kısaltılmış haline iki örnek.

(1)　昼ご飯を食べたばっかなのに、もうお腹が空いた。
- Öğle yemeğini az evvel yedim ama acıktım bile.

(2)　まさか、今起きたばっかなの?
- Sakın az evvel kalkmış olmayasın?

「とたん」 - Art Arda Gerçekleşen Eylemler
「とたん」 peşi sıra gerçekleşen iki olayın anlatımı için kullanılır. Bazı durumlarda 「とたんに」 olarak kullanılır.
Özet
Önce gerçekleşen eylemin geçmiş zaman çekimine 「とたん」 veya 「とたんに」 eklenir.
例)　開ける → 開けた → 開けたとたん(に)
例)　取る → 取った → 取ったとたん(に)

※Not: bu kural eylemin kontrolümuz dışında gerçekleştiği durumlar için kullanılır .
Örnekler
(1)　窓を開けたとたんに、猫が跳んでいった。
- Pencereyi açar açmaz kedi dışarı fırladı.

Daha fazla örneği İngilizce çevirileriyle beraber WWWJDIC sitesinde bulabilirsiniz.
Unutmayalım, kendimizin bilerek yaptığı eylemler için bu yapıyı kullanamıyoruz. Aşağıdaki iki örneği karşılaştırın:

(誤)　映画を観たとたんに、トイレに行きました。
- (Tuvalete gitme eylemini konuşan kişi yaptığından bu cümle yanlış.)

(正)　映画を観たとたんに、眠くなりました。
- (Uykumuzun gelmesi olayı irademiz dışında gerçekleştiğinden bu cümlede sorun yok.)

「ながら」 - Eşzamanlı Eylemler
「ながら」 ile kurulan yapı eşzamanlı gerçekleşen iki eylemin anlatımı için kullanılır. 「ながら」 eklenmiş eyleme zaman çekimi yapılmaz, zamanı ikinci eylemin çekimi belirler.
Özet
Eylem gövdesine 「ながら」 eklenir.
例)　走る → 走り → 走りながら
Eylemin olumsuz çekimlerine 「ながら」 doğrudan eklenir.
例)　走る → 走らない → 走らないながら
Örnekler
(1)　テレビを観ながら、宿題をする。
- Televizyon izlerken ödev yapmak.

(2)　音楽を聴きながら、学校へ歩くのが好き。
- Okula giderken müzik dinlemeyi severim.

(3)　相手に何も言わないながら、自分の気持ちをわかってほしいのは単なるわがままだと思わない?
- Karşınızdaki kişiye hiçbir şey söylemediğiniz halde hislerinizi anlamasını beklemek bencillikten öte bir şey değil, haksız mıyım?
Bu cümlelerdeki temel eylem cümlenin sonundaki eylemdir. Yapılan esas işi bu eylem belirtir. 「ながら」lı eylem ise eşzamanlı yapılan ikinci işi belirtir. Son örneği 「宿題をしながら、テレビを観る。」 olarak değiştirirsek anlamı "Ödev yaparken televizyon izlemek" olur.

Zamanı da ikinci eylemin çekimi belirler:

(1)　ポップコーンを食べながら、映画を観る。- Patlamış mısır yiyerek film izlemek.

(2)　ポップコーンを食べながら、映画を観た。- Patlamış mısır yiyerek film izledim.

(3)　口笛をしながら、手紙を書いていた。- Islık çalarak mektup yazıyordum.

「ながら」 - Gizli İmek'li Kullanım
「ながら」 yapısını ad ve sıfatlarla da kullanmak mümkün. Bu durumda dahi iki eylemin varlığı söz konusu; ad veya sıfata eklenen gizli imek ve diğer eylemimiz. Hatırlayalım, imek bir hareketi değil de canlının/nesnenin bir halini belirtir (örneğin Türkçe'de "Pek becerikli idi" deriz). 「ながら」 burada bir hal sürerken yapılan eylem anlatır. İmek'in gizli olması da normalde ad veya sıfata eklenen bildirme 「だ」sı nın bu yapıya eklenmediği anlamına gelir. Çok kullanılan bir örnek: 「残念ながら・・・」 - "Talihsiz bir durum olduğu halde ...".
「ながら」 yapısına 「も」 ilgecinin katıldığı da olur. 「ながらも」 "iken bile" demek.

Özet
「ながら」 sözcüğe doğrudan eklenir.
例)　残念 → 残念ながら
「ながらも」 sözcüğe doğrudan eklenir.
例)　貧乏 → 貧乏ながらも
Örnekler
(1)　仕事がいっぱい入って、残念ながら、今日は行けなくなりました。
- Çok iş çıktı ve malesef bugün gidemeyeceğim.

(2)　貧乏ながらも、高級なバッグを買っちゃったよ。
- Beş parasız gezerken kendime kaliteli bir çanta aldım.

(3)　彼は、初心者ながらも、実力はプロと同じだ。
- O daha acemi olmasına rağmen ustalığı profesyonelleri aratmıyor.
「まくる」 - Umursamaz Tavırla Yapılan İşler
Bu ekeylem aymazlıkla yapılan işlerin anlatımı için kullanılır. Bu anlatımda "bana ne" benzeri bir tutum var. Çok teklifsiz bir ifade tarzıdır. Kullanımı basit, 「まくる」 doğrudan eylem gövdesine eklenir.
Özet
Eylemin gövdesine 「まくっている」 eklenir.
例)　やる → やり → やりまくっている
Eylem çekimleri olağan şekilde yapılır.
Olumlu Olumsuz
Şimdiki Zaman やりまくっている Her zaman yapıyorum やりまくっていない Her zaman yapmıyorum
Geçmiş Zaman やりまくっていた Her zaman yaptım やりまくっていなかった Her zaman yapmadım
Örnekler
(1)　ゲームにはまっちゃって、最近パソコンを使いまくっているよ。
- Oyunlara takılıp kaldığımdan son zamanlarda bilgisayar başında oturmaktan başka bir iş yapmıyorum.

(2)　アメリカにいた時はコーラを飲みまくっていた。
- Ben Amerikadayken durmadan kola içerdim.

Hal Ve Vaziyet
Devam Eden Hallerin İfade Edilmesi
Bu konuda duruş ve vaziyetlerin tarifini, ayrıca devam eden hallerin anlatımı göreceğiz.
「まま」 Sözcüğü
「まま」 sözcüğünün Türkçe karşılığı "öyle", "o şekilde". Gündelik hayatta çok sık kullanılır. Japonya'ya yolunuz düşerse alışveriş esnasında çok duyacaksınız. "Anneciğim" anlamına gelen 「ママ」 ile karıştırmayın.
Örnekler
(1)　このままで宜しいですか?
- Böyle iyi mi?

Diyelim ki küçük bir şey satın aldınız. Tezgahtar size bu soruyu poşet isteyip istemediğinizi öğrenmek için sorabilir.

(2)　半分しか食べてないままで捨てちゃダメ!
- Öyle sadece yarısını yiyip atamazsın!

Aslında bu cümlede "yarısndan başkasını yemeden" deniyor.

Bir sonraki örnekte 「いる」 eyleminin ettirgen hali kullanılmış, yani 「いさせる」. Bu çekimi hatırlamak için buraya bakabilirsiniz.

(3)　今日だけは悲しいままでいさせてほしい。
- Beni bugünlük bu üzgün halimde bırakmanı istiyorum.

「まま」 sözcüğü ad işlevinde. Bir örnekle gösterelim:

(4)　その格好のままでクラブに入れないよ。
- Böyle bir kılıkta kulübe giremezsin.

Eylemlere 「っぱなし」nin Eklenmesi
"Serbest bırakmak" anlamındaki 「放す」 eylemimin çeşitli kullanımları var, bunlar farklı şekillerde Türkçe'ye çevrilebilir. Örneğin 「放っと」 "[bir kimseyi] rahat bırakmak", 「ほっといてくれ!」 "Beni rahat bırak!" demek. 「ほったらかす」 da "boşlamak, bakmamak" anlamında.
Burada inceleyeceğimiz bu eylemin 「っぱなし」 eki olarak kullanımı. Eklenmesiyle vaziyetin kalıcı olduğunu vurgular, yani eyleme "süregelme" anlamı katar. Meydana gelen sözcük ad işlevinde.

Özet
Eylem gövdesine 「っぱなし」 eklenir.
例)　開ける → 開けっぱなし
例)　書く → 書き → 書きっぱなし
Örnekler
(1)　テレビを付けっぱなしにしなければ眠れない人は、結構いる。
- Televizyonu açık şekilde bırakmadan uyuyamayan epey insan var.

(2)　窓が開けっ放しだったので、蚊がいっぱい入った。
- Pencere açık bırakıldığı için içeri bir dolu sivrisinek girmiş.

İleri Konular
Bu Bölümdeki Konular
Teklifli Anlatım - Altıncı bölümün tümüne bakmaya vaktiniz yoksa öncelikle bu konuyu okuyun. İmek eyleminin resmi şeklini (である、ではない) ile yazışmalarda ve belgesellerde kullanılan resmi üsluba dair bilgi veriyoruz.
Tahmin, Beklenti, Tavsiye - 「はず」、「べき」、「べく」 ve 「べからず」 nun kullanımı anlatılıyor.
Dahi, Bile, Bir Kenara - 「でさえ」、「ですら」、 ve 「おろか」 nın kullanımı.
Belirti Gösterme - 「~がる」、「ばかり」、 ve 「~めく」 nun kullanımı.
Olurun Olmadığını Belirten Resmi İfadeler - Konu başlığını vermekle yetinelim.
Eğilimler - Bu konuda eğilim belirtmeyi işliyoruz.
Gönüllü Kipi İleri Konular - Teklifsiz anlatımda kullanılan 「であろう」 ve 「~まい」 gibi gönüllü kipi kuralları.
Birşeyle Örtülü Olma - Birşeyin başka birşeyle örtülü olduğunu anlatmak için yarayan birkaç kural daha.
Eylemlerin Yakınlığı - Ardısıra gerçekleşen eylemleri anlatmada kullanılan birkaç ileri kural.
Diğer Konular - Kendi başına bir konuyu oluşturmayan birkaç kural.

Teklifli Anlatım

Nedir Teklifli Anlatım?
Teklifsiz, nazik, yüceltici ve mütevazi anlatım yollarını daha önce işledik. Ancak bu anlatım yollarından hiç birinin uygun olmadığı durumlar da var. Örneğin nutuklar, raporlar ve belgesellerde daha resmî bir dil kullanmak gerekir. Senli benli ifadeler saydığımız yazılı ve sözlü eserler için uygun değil. Japonca'da böyle yerlerde teklifli anlatım dediğimiz anlatım yoluna başvurulur. Bu konuda fazla derine inmeden teklifli anlatıma değineceğiz.
「である」
Arkadaşlarımız, üstlerimiz ve müşterimize karşı kullanacağımız ifade tarzlarını gördük. İmek eylemini 「だ」、「です」 ve 「でございます」 ile anlatmayı öğrendik. Japonca'da imek eylemini karşılayan, nezaket bakımından nötr, daha resmî ifade var; 「である」. İmek'li diğer anlatımlarda olduğu gibi 「である」 yu hâl belirten sıfat veya adlara doğrudan ekliyoruz.
Örnekler
(1)　吾輩は猫である - Ben bir kediyim. (夏目漱石'nin meşhur romanının adı.)
Sıradakı örnek Japonca Vikipedi sitesindeki bir makaleden.
(2)　混合物とは、2種類以上の純物質が混じりあっている物質である。(Vikipedi - 混合物, Temmuz 2004)
- Karışımlar 2 veya daha fazla saf maddenin karıştırmasıyla elde edilen maddelerdir.

「である」 nun diğer cümle bitişlerinden farkını soru-cevap şeklinde birkaç örnekle gösterelim.

混合物は何?
混合物は、2種類以上の純物質が混じりあっている物質だ。
混合物は何ですか?
混合物は、2種類以上の純物質が混じりあっている物質です。
混合物は何でしょうか。
混合物は、2種類以上の純物質が混じりあっている物質でございます。
混合物とは?
混合物は、2種類以上の純物質が混じりあっている物質である 。
Gazete haberlerinin farkı, olayları mümkün olduğu kadar kısa ve öz şekilde aktarmaya çalışmaları. Cümle sonunda genelde 「である」 kullanılmaz; ya 「だ」 kullanılır ya da cümle öylece bitirilir. Gazete yazılarının başka başlıca özelliği de eylemlerin cümlede genellikle sözlük biçimleri (mastar halleri) ile yer almaları.

(1)　国土交通省は2年後に利用率を70%まで引き上げる考えで、買い替え時に利用する気になるかどうかがカギになりそうだ。 (朝日新聞, 2004/8/16)
- 2 yıl sonra kullanım oranın %70 artacağı düşünülünce, Toprak, Altyapı ve Ulaştırma Bakanlığının, yenileri alınacağı zaman kullanımı dikkate alıp almayacağı kilit [bir mesele] olacağa benziyor.

「である」 nun Olumsuz Çekimi
「ある」 eyleminin olumsuz çekimi 「ない」 iken, 「である」 nun olumsuz çekimi beklentinin aksine 「でない」 değil. Bir sebepten araya gündem ilgeci ekleniyor, yani 「である」nun olumsuz çekimi 「ではない」.
Örnekler
(1)　これは不公平ではないでしょうか。- Bu haksızlık değil mi sizce?
(2)　言語は簡単にマスターできることではない。- Dil kolayca öğrenilecek birşey değil.
Özet
İmek eyleminin yerini 「である」 alır.
例)　学生 → 学生である
İmek'in olumsuz çekimi olarak 「ではない」 kullanılır.
例)　学生 → 学生ではない
Geçmiş zaman çekiminde daha önce gördüğümüz 「ある」 eyleminin geçmiş zaman çekim kuralları geçerli.
「である」 İçin Çekim Çizelgesi
Olumlu Olumsuz
学生である öğrencidir 学生ではない öğrenci değildir
学生であった öğrenciydi 学生ではなかった öğrenci değildi
Sıralı Bileşik Cümleler
Bileşik Cümleler konusunda eylemlerin teli çekim kullanılarak nasıl sıralanacağını anlatmıştık. Cümlelerin bu şekilde birbirine bağlanması ancak teklifsiz anlatımda olur. Teklifli anlatımda ise, cümleleri birbirine bağlamak için teli çekim yerine, yalın eylem gövdeleri kullanılır. Bu, özellikle gazetelerde sıklıkla görebileceğimiz bir cümle kuruluşudur.
Örnekler
(1)　花火(はなび)は、火薬と金属の粉末を混ぜたものに火を付け、燃焼時の火花を楽しむためのもの。 (Vikipedi - 花火, Ağustos 2004)
-Havai fişekler, barut ve metal tozu karışımının ateşlenmesiyle yanma sırasında sıçrayan ateş parçalarının meydana getirdiği eğlencedir.
(2)　企業内の顧客データを利用し、彼の行方を調べることが出来た。- Şirketin müşteri verisini kullanarak gittiği yeri araştırabildim.
「~ている」 şeklindeki çekimlere baktığımızda, eylem gövdesi 「~てい」. Ancak kulağa pek hoş gelmediğinden olsa gerek, 「いる」 nun tevazu hali 「おる」 daha çok kullanılır. Yani iki cümlecik bir birine 「~ており」 ile bağlanır. Bu kullanımda tevazu anlamı olmaz.
(3)　この旅館は、様々な新しい設備が備えており、とても快適だった。- Bu [Japon tarzı] han, çeşit çeşit yeni tesisatla donatılmış olarak çok rahattı.

Tahmin, Beklenti, Tavsiye

Sayfa Özeti
Bu konuda, tahminler, boşa çıkan beklentiler, yapılması/yapılmaması gereken şeyler Japonca nasıl ifade edilir, işleyeceğiz. İlk iki kural çok sık kullanılıp mutlaka bilinmesi gerekir. Son iki kural daha seyrek kullanılır; bunları Japonca Yeterlik Sınavı 1. seviyesine (Nôryoku Şiken Kyû 1) girmeyi düşünenler öğrenmek isteyebilir.
「はず」
Bu konuda ilk inceleyemiz 「はず」 sözcüğünün kullanımı. 「はず」sözcüğü öyle olduğu tahmin edilen şeyler ve boşa çıkan beklentileri anlatmak için kullanılır. Sözcük ad türünden; sıfat, ad ve eylemlerden sonra kullanılır.
Burada dikkat edilecek husus bu kuralın olumsuz çekimi. Olması beklenmeyen bir durumu anlatmak için 「~はずがない」 ya da 「~はずはない」 ifadelerinden faydalanılır. Yani duruma göre 「はず」 ile 「ない」 arasına özne ilgeci veya gündem ilgeci eklenir. 「はずじゃない」 olumsuz çekimi ise olması beklenen bir durum için genelde 「~はずじゃないか?」 şeklinde onay sormak için kullanılır.

Özet
「はず」 bildiğimiz adlar gibi davranır
例)　受験日のはず (başka ad ile)
例)　可能なはず (nalı sıfat ile)
例)　おいしいはず (ili sıfat ile)
例)　帰るはず (eylem ile)
Olumsuzu için bir de 「ない」 eklenir
例)　帰るはず → 帰るはずがない
Örnekler
(1)　彼は漫画マニアだから、これらをもう全部読んだはずだよ。
- O çizgi roman düşkünü olduğundan bunların hepsini okumuş olsa gerek.

(2)　この料理はおいしいはずだったが、焦げちゃって、まずくなった。
- Bu yemek lezzetli olacak diye bekliyorduk ama yandı ve tadı kötü oldu.

(3)　色々予定してあるから、今年は楽しいクリスマスのはず。
- Çeşit çeşit planlar (hazırlıklar) yapıldığından, bu yıl eğlenceli bir Noel olacak diye bekliyoruz.

(4)　そう簡単に直せるはずがないよ。
- Öyle kolayca tamir edilir olmasa gerek.

(5)　打合せは毎週2時から始まるはずじゃないですか?
- Toplantı her hafta saat 2'de başlıyor diye biliyorum, doğru mu?

「べき」
「べき」, eylemlere eklenen, Türkçe "-malı/-meli" ye denk düşen bir ek. Tavsiye niteliğindeki genelgeçer değerlendirmeleri ifade etmek için kullanılır. Örneğin "Çocuklarımıza iyi bir eğitim sağlayarak geleceğe hazırlamalıyız" böyle bir değerlendirme. Bu kuralın açıklamasını Japonlar 「絶対ではないが、強く推奨されている」 (Yapılması şart olmayıp kuvvetle tavsiye edilir) diye yapar.
Kullanımda herhangi zorluk yok. Sonuna 「べき」 eklenmiş sözcük ad gibi davranır; çekimi 「~べきじゃない」, 「~べきだった」 vb. şekilde yapılır. 「する」 eylemi ile istisna olarak hem 「するべき」, hem de 「すべき」 şeklinde kullanılabilir.

Özet
Eylemin mastar (sözlük) haline「べき」 eklenir
例)　行う → 行うべき
例)　する → するべき
「する」 eylemi özel olarak bazen kısaltılır
例)　するべき → すべき
Örnekler
(1)　何かを買う前に本当に必要かどうかをよく考えるべきだ。
- Bir şeyi almadan evvel gerçekten ihtiyaç var mı yok mu iyice düşünmeli.

(2)　例え国のためであっても、国民を騙すべきではないと思う。
- Diyelim ki ülke uğruna olsa bile, vatandaşlar aldatılmamalı diye düşünüyorum.

(3)　預金者が大手銀行を相手取って訴訟を起こすケースも出ており、金融庁は被害者の救済を優先させて、金融機関に犯罪防止対策の強化を促すべきだと判断。(朝日新聞)
- Mudilerin büyük bankaları dava etmesi vakaları yaşanıyor. Mali Hizmetler Kurumu, mağdurlara yapılan yardıma öncelik verdi; suçlara engel olmak için, önlemlerini güçlendirilmeleri konusunda mali kuruluşlaruyarılmalı diye karar aldı.

「べく」
Dilbilgisi açısından bakıldığında, 「べく」 aslında 「べき」 nin bağlaç işlevini kazanmış hâli. İki cümleciği birbirine bağlamak için kullanılır. Ancak anlamcak 「べく」 sözcüğünden biraz farklıdır. 「べき」 kuvvetli tavsiyeler için kullanılırken 「べく」 bir amaca yönelik yapılan işleri belirtmek için kullanılır. Anlamdaki farkı açıklamak için şu iki örneğe bakalım:
(1)　早く帰るべき。
Eve erken gitmeli.

(2)　早く帰るべく、準備をし始めた。
Eve erken gideyim diye hazırlıklara başladım.

Görüldüğü üzere 「準備をし始めた」 cümleciği, 「べく」 vasıtasıyla, esas amacı anlatan cümleciğe bağlanmış. İki cümleciği aynı şekilde birbirine bağlamak için Japonca 「しようと思って」 ve 「できるように」 kalıpları da var. Bu ikisini konuyu tamamlamak için veriyoruz, bunlar pek sık kullanılmaz.

Özet
Eylem mastarına 「べく」 eklenir
例)　行う → 行うべく
例)　する → するべく
「する」 eylemi özel olarak kısaltılabilir
例)　するべく → すべく
Örnekler
(1)　試験に合格すべく、皆一生懸命に勉強している。
Sınavdan geçelim diye herkes çok gayretli çalışıyor.

(2)　今後もお客様との対話の窓口として、より充実していくべく努力してまいります。
Bundan sonra da, müşterilerle diyalog masası olarak, daha zengin [bir hizmet] vermek için çabalıyor olacağız.

「べからず」
「べき」 benzeri bir başka kural da 「べからず」. 「べき」 nin tam tersi anlamı ifade eder, yani yapılmaması gereken eylemler. Mesaj levhalarında sıkça görülür. Sık rastlanan bir kullanımı 「べし･ベからず」; yapılması/yapılmaması [gereken şeyler] demek. Buradaki 「べし」, 「べき」 nin eskimiş bir versiyonu.
Özet
Eylem mastarına 「べからず」 eklenir
例)　行う → 行うべからず
例)　する → するべからず
「する」 eylemi özel olarak kısaltılabilir:
例)　するべからず → すべからず
Örnekler
(1)　ゴミ捨てるべからず。
-Çöp atmamalısınız.

(2)　安全措置を忘れるべからず。
-Güvenlik ekipmanını unutmamalısınız.

Dahi, Bile, Bir Kenara

Sayfa Özeti
Konu başlığı yeterince açık, bu sayfada "dahi, bile, bir kenara" Japonca nasıl ifade edilir, onu anlatıyoruz. Buradaki kurallar çok sık kullanılmaz. Birçok durumda aynı şeyleri anlatmak için daha basit ifadeler tercih edilir. Yine de bu kuralların bilinmesinde fayda var.
「(で)さえ」
Bu Japonca gramer kuralını Türkçe'de en yakın "dahi" ve "bile" bağlaçları karşılar. Örneklerle açıklayalım.
Örnekler
(1)　宿題が多すぎて、トイレに行く時間さえなかった。
- Çok ödevim vardı, tuvalete gitmeye bile vaktim olmadı.

(2)　お金さえあれば、何でも出来るよ。
- Sadece paran olsa bile, herşeyi yaparsın.

(3)　お弁当を買うお金さえなかった。
- Yemek alacak param bile yoktu.

Vurgu sağlamak için bazen adlarla 「さえ」 yerine 「でさえ」 kullanılır.

(4)　私でさえ出来れば、あんたには楽ちんでしょう。
- Ben bile yapabiliyorsam sen haydi haydi yaparsın.

「さえ」 eylem gövdelerine de eklenebilir. Bu kullanımda çoğunlukla hemen sonra 「する」 eylemi gelir.

(5)　ビタミンを食べさえすれば、健康が保証されますよ。
- Sadece vitamin alsan bile, sağlığın güvence altında olur.

(6)　自分の過ちを認めさえしなければ、問題は解決しないよ。
- Kendi hatalarını dahi göremiyorsan, sorun çozülmez bunu bilesin.

Özet
Adlara doğrudan 「さえ」 veya 「でさえ」 eklenir
例)　私さえ - ben bile
例)　子供でさえ - çocuklar bile
Eylemlerin gövde hallerine 「さえ」 eklenir
例)　食べる → 食べさえ
例)　行く → 行き → 行きさえ
「(で)すら」
「(で)すら」 kuralı 「(で)さえ」 nin eskimiş versiyonu. Aynı anlamsal bağlantıyı kurmak için 「(で)さえ」nin kullanıldığı gibi kullanılır. Japonca Yeterlik Sınavının 1. seviyesine (Nôryoku Şiken Kyû 1) katılmaya düşünüyorsanız bu kuralı bilmek işinize yarayacak.
Örnekler
(1)　この天才の私ですらわからなかった。
- Benim gibi bir deha bile bunu çözemedi.

(2)　私は緊張しすぎて、ちらっと見ることすら出来ませんでした。
- O kadar gergindim ki bir göz dahi atamadım.

(3)　「人」の漢字すら知らない生徒は、いないでしょ!
- 「人」 kancisini dahi bilmeyen öğrenciler yoktur herhalde!

Özet
Adlara doğrudan 「すら」 veya 「ですら」 eklenir
例)　私すら - ben dahi
例)　子供ですら - çocuklar dahi
Eylemlerin gövde hallerine 「さえ」 eklenir
例)　食べる → 食べすら
例)　行く → 行き → 行きすら
İkincisi mümkün olmakla birlikte, daha yaygın bir kullanım, eylemlerin 「こと」 sözcüğüyle adlaştırılmaları ve önceki kurala uyulması (mesela 食べることすら ve 行くことすら).
「おろか」
Bu kuralı da uzun uzadıya açıklamaya gerek yok, Türkçe karşılığını vermekle yetinelim: "bir kenara" ya da "şöyle dursun". Emin olmamakla birlikte bu kuralın "saçma, aptalca" anlamına gelen 「愚か」 sıfatının özel kullanımı olduğunu düşünüyoruz. Örneklere bakalım.
Örnekler
(1)　漢字はおろか、ひらがなさえ読めないよ!
- Kanci bir kenara, hiragana bile okuyamıyorum!

(2)　結婚はおろか、2ヶ月付き合って、結局別れてしまった。
- Evlilik şöyle dursun, iki ay çıktıktan sonra ayrılıverdik [bile].

(3)　大学はおろか、高校すら卒業しなかった。
- Üniversite şöyle dursun, liseden bile mezun olamadım.

Belirti Gösterme
Sayfa Özeti
Bu sayfada insanların vücut dilleri ve davranışlarıyla bizde bıraktıkları izlenimleri ifade etmenin yollarını işliyoruz. Şu örneklere benzer cümleler kuracağız: "Vedalaşır gibi hali vardı", "İğrenmiş gibi yaptı", "Sanki gitmek istermiş gibi davranıyor".
「~がる」
Bu kural bir kimsenin davranışlarıyla bıraktığı izlenimi ifade etmeye yarar. Daha çok da bir kimsenin vücut diline bakarak yapılan bir yorum içinde kullanılır. Ancak konuşan kişinin kendisi için böyle bir yorum yapamaz, çünkü kendisi ile ilgili bir tahmin yürütmesine gerek olmaz. Kural sadece sıfatlara uygulanır, eylemlere uygulanmaz. Bu kurala en sık kullanılan sıfatlardan bazıları şunlar: 「嫌」、「怖い」、「嬉しい」、「恥ずかしい」.
Özet
İli sıfatlar: Sondaki 「い」 kaldırılır ve yerine 「がる」 getirilir
例)　怖い → 怖がる
Nalı sıfatlar: Sözcüğün sonuna 「がる」 eklenir
例)　重宝 → 重宝がる
Meydana gelen sözcükler ulu eylem işlevini kazanır:
Olumlu Olumsuz
Geniş Zaman 怖がる kormuş gibi davranıyor 怖がらない korkmuş gibi davranmıyor
Geçmiş Zaman 怖がった korkmuş gibi davrandı 怖がらなかった korkmuş gibi davranmadı
Örnekler
(1)　早くきてよ!何を恥ずかしがっているの?
- Çabuk gel buraya! Neden öyle utanmış gibi davranıyorsun?

(2)　彼女は朝早く起こされるのを嫌がるタイプです。
- Kız arkadaşım sabahları erken uyandırılmaya kızan bir kişi.

(3)　うちの子供はプールに入るのを理由もなく怖がる。
- Bizim çocuk sebepsiz yere havuza girmeye korkmuş gibi yapıyor.

Bu kural aynı zamanda başka kişilerin tahmin edilen istekleri ile ilgili yorum yapmak için kullanılır. Bu maksat için de eylemlerin sıfat işlevindeki 「~たい」li çekimleri kullanılır. Bu tür kullanımı genellikle çok kısa olmayan bir meselenin anlatıldığı konuşma içinde geçer. Kısa kısa diyaloglar içinde genellikle geçmez. Bunun yerine, senli benli konuşmalarda 「でしょう」 kullanılır, örneğin 「カレーを食べたいでしょう。」 cümlesinde gibi. Nazik konuşma içinde ise 「よね」 cümle sonu tercih edilir, örneğin 「カレーを食べたいですか。」 ya da 「カレーを食べたいですよね。」 cümlelerindeki gibi.

Örnekler
(1)　家に帰ったら、すぐパソコンを使いたがる。
- Eve dönünce hemen bilgisayarın başına geçmek ister gibi bir hali var.

(2)　みんなイタリアに行きたがってるんだけど、私の予算で行けるかどうかはとても怪しい。
- Herkesin İtalya'ya gitmek ister bir hali var ama, bütçem gitmemize izin verecek mi çok şüpheli.

(3)　妻はルイヴィトンのバッグを欲しがっているんだけど、そんなもん、買えるわけないでしょう!
- Karımın Louis Vuitton çanta ister gibi hali var ama, böyle bir şeyi almama imkan yok.

「~がる」 ayrıca 「屋」 ile birlikte bir kişinin sıkça gösterdiği davranışı anlatmak için kullanılır, örn. 「恥ずかしがり屋」 (kolay utanan kimse)、 「寒がり屋」 (kolay üşüyen kimse)、 ya da 「暑がり屋」 (kolay sıcaklayan kimse).

(3)　私は寒がり屋だから、ミネソタで暮らすのは辛かった。
- Ben kolay soğuk kapan biri olduğumdan, Minesota'da yaşamak [benim için] zor oldu.

「ばかり」
Önceki kuralı sadece sıfatlarla kullanabiliyoruz. Eylemler için benzer anlam ilişkisini kurmaya yarayan başka bir kural var. Bir eylem gerçekte meydana gelmediği halde ona benzettiğimiz başka bir eylem meydana geldiyse, aradaki benzerliği anlatmak için bu kural kullanılır. Bu kural da genellikle teklifsiz anlatımda kullanılır. Daha bir konuşmada geçtiğine şahit olmadık fakat birkaç kitapta bu kurala rastladık.
Bu kuralla en çok kullanılan eylem 「言う」. 「言う」 + 「ばかり」 ye sık olarak 「に」 ilgeci eklenir. Dikkat:「ばかり」 nin bu kullanımı miktar belirtmede ve eylemlerin yakınlığı konularında işlenen kurallardan farklı.

Özet
Geniş zamanın olumlu çekimi: Eylemin 「ん」 li olumsuz çekimi alınır ve buna 「ばかり」 eklenir
例)　言う → 言わない → 言わん → 言わんばかり
Diğer tüm çekimler: Doğrudan 「ばかり」 eklenir
例)　言わなかった → 言わなかったばかり
Çekim çizelgesi
Olumlu Olumsuz
Geniş Zaman 言わんばかり söylermiş gibi 言わないばかり söylemezmiş gibi
Geçmiş Zaman 言ったばかり söylemiş gibi 言わなかったばかり söylememiş gibi
Örnekler
(1)　ボールは爆発せんばかりに、膨らんでいた。
- Top patlayacakmış gibi şişiyordu.

(2)　「あんたと関係ない」と言わんばかりに彼女は彼を無視していた。
- Kız, "Seni ilgilendirmez" dermiş gibi onu görmezden geldi.

(3)　昨日のケンカで何も言わなかったばかりに、平気な顔をしている。
- Dünkü kavgada hiçbirşey söylememiş gibi sakin bir surat takındı.

「めく」
Önceki iki kuralı sıfat ve eylemlerle kullanabiliyoruz. Adlarla kullanabileceğimiz benzer bir kural yok mu? Var. Bu kuralımız ad ve nalı sıfatlar için gecerli. 「~がる」 kuralında bir eylem anlatılıyordu; bu kuralda farklı olarak durağan bir hal anlatılıyor. (Ancak cümlelerin Türkçesinde bir eylem olabilir). Bu kural genellikle bir şeyin genel havası hakkında bir tespit yapmak için kullanılır. 「謎」、「秘密」、 「皮肉」 adları bu kuralla sıkça kullanılır. 「めく」 eklenen ad veya nalı sıfat ulu eylem işlevini kazanır.
Özet
Ad veya nalı sıfata doğrudan 「めく」 eklenir. Meydana gelen sözcük ulu eylem işlevinde.
例)　謎 → 謎めく

* Bu kural çoğunlukla geçmiş zaman çekiminde kullanılır.
Örnekler
(1)　紅葉が始まり、すっかり秋めいた空気になってきた。
- Yaprakların renk değiştirmeye başlamasıyla, hava tamamen sonbahar havasına döndü.

(2)　そんな謎めいた顔をされても、うまく説明できないよ。
- Öyle şaşkın şaşkın bakan bir surat karşısında, herhalde ki iyi anlatamam.

(3)　いつも皮肉めいた言い方をしたら、みんなを嫌がらせるよ。
- Her zaman böyle alaycı konuşursan, herkesi kendinden nefret ettireceksin.

Çare Yok, İhtimal Var
Sayfa Özeti
Yeterlilik ve beceriyi ifade etmeyi daha evvel işledik. Bu sayfada ise çarenin bulunmaması, imkanın olmaması veya bir şeyin ihtimal dahilinde olmasını işleyeceğiz. İşleyeceğimiz kurallar daha çok yazı dilinde kullanılır.
「~ざるを得ない」
Bu kural yapılması zorunlu olan, başka çaresi bulunmayan şeylerin ifadesi için kullanılır. Benzer bir kural daha önceki bir konumuzda yer almıştı. Kuralımız 「得る」 (elde etmek) eyleminin olumsuz çekiminden faydalanır. Buradaki anlam kabaca "falanca şeyi yapmamak durumuna erişemiyorum" olarak çevirilebilir. Yani yapmak istemediğimiz bir şeyi yapmaktan kaçınmanın imkansız olduğunu dile getiriyoruz.
Burada 「~ざる」 eki ile oluşturulan, eylemlerin diğer bir (eskimiş) olumsuz çekimidir. Çekim kuralları daha önce işlediklerimizle aynı, sadece 「ない」 ekinin yerini 「ざる」 alır. 「する」 ve 「くる」 özel eylemlerinin çekimi ise sırasıyla 「せざる」 ve 「こざる」. Olumsuz çekimin sonuna 「を得ない」 eklemek yeterli. Kanci yerine hiragana ile yazıldığı da olur.

Özet
Eylemin sonundaki 「ない」 nin yerine 「ざる」 getirilir ve buna 「を得ない」 eklenir.
例)　食る → 食べない → 食べざる → 食べざるを得ない
例)　行く → 行かない → 行かざる → 行かざるを得ない
「する」 ve 「くる」 özel eylemlerinin 「ざる」 lu olumsuzu sırasıyla 「せざる」 ve 「こざる」.
例外1)　する → せざる → せざるをえない
例外2)　くる → こざる → こざるをえない
Örnekler
(1)　このテレビがこれ以上壊れたら、新しいのを買わざるを得ないな。
- Bu televizyon daha da bozulursa, yenisini almaktan başka çare yok.
(2)　ずっと我慢してきたが、この状態だと歯医者さんに行かざるを得ない。
- Hep ihmal ettim ama, bu durumda artık diş doktoruna gitmekten başka çare yok.

(3)　上司の話を聞くと、どうしても海外に出張をせざるを得ないようです。
- Şefimin anlattıklarından sonra, allem etsem de kallem etsem de yurt dışına iş seyahatine gitmeme imkan yok gibi gözüküyor.

「やむを得ない」
Bu kural 「止む」 eyleminden ve önceki kuralda gösterdiğimiz yapıdan faydalanıyor. Düz tercümesi "durdurma/iptal durumuna erişememek". Kullanım yeri biraz farklı. Elinde olmama/başka çaresi olmama gibi durumların ifadesi işine yarar. 「仕方がない」 ya da 「しょうがない」 nun ifade ettiği anlama benzetebiliriz.
Bu bir kalıp ifade olduğu için aynı bir yan cümle gibi cümlenin içine yerleştirilir, başka bir işleme gerek yok.

Örnekler
(1)　やむを得ない事由により手続が遅れた場合、必ずご連絡下さい。
- Elinizde olmayan sebeplerden dolayı evrak işi yetişmezse, matlaka bize haber veriniz.
(2)　この仕事は厳しいかもしれませんが、最近の不景気では新しい仕事が見つからないのでやむを得ない状態です。
- Bu iş zor gelebilir ama, son zamanlardaki kötü ekonomi ve iş bululunamaması yüzünden başka çare yok.

「~かねる」
「かねる」, diğer eylemlerin sonuna, gerçekleşmelerinin imkansız olduğunu anlatmak için eklenen bir rulu eylemdir. Bahsi edilen, genel olarak mümkün olmayan şeyler olmayıp, koşulların izin vermemesi sonucu yapılamayacak olan şeylerdir.
「かねる」 daha çok olumsuz hali 「かねない」 olarak, eylemin gerçekleşme olasılığının bulunduğunu anlatmak için kullanılır. Bunlar genellikle gerçekleşme ihtimali bulunan olumsuz olaylardır.

「かねる」 ya da 「かねない」 eylem gövdelerine eklenerek kullanılır.

Özet
Eylemin gövdesine 「かねる」 eklenir.
例)　決める → 決めかねる
例)　する → しかねる
「かねる」 nun olumsuz çekimi bildiğimiz rulu eylemlerin çekimi gibi yapılır.
例)　なる → なりかねる → なりかねない
例)　する → しかねる → しかねない
Örnekler
(1)　この場ではちょっと決めかねますので、また別途会議を設けましょう。
- Burada karar vermek mümkün olmadığından, başka bir toplantı ayarlayalım.
(2)　このままでは、個人情報が漏洩しかねないので、速やかに対応をお願い致します。
- Böyle giderse, kişisel bilgilerin sızması mümkün. Geciktirmeden ilgilenmenizi rica edeceğim.

Eğilim, Süredurum
Sayfa Özeti
Bu konuda eğilimlerin ve süredurumların nasıl dile getirileceğini anlatıyoruz. İşleyeceğimiz kurallar ağırlıkla yazı dilinde kullanılır.
「~がち」
Bu kural herhalde bu konuda işleyeceklerimiz arasından en işlek olanıdır. Gündelik konuşmalarda çok kullanılır, yazıda da sıkça ratlanır.
Sık sık gerçekleşen, dolayısıyla yine gerçekleşme ihtimali olan eylemleri ifade etmek için kullanılır. 「がち」 eylem gövdesine eklenir, meydana gelen sözcük ise ad veya (「な」 eklenerek) nalı sıfat işlevini görür.

「がち」 adlara da eklenir. Bu durumda bir yatkınlık/eğilim tarif edilir.

Özet
Eylem gövdesine 「がち」 eklenir.
例)　見る → 見がち
例)　なる → なり → なりがち
Adlara doğrudan 「がち」 eklenir:
例)　病気 → 病気がち
「~がち」 eklenmiş sözcükler ad/nalı sıfat gibi davranır.
Olumlu Olumsuz
Geniş Zaman なりがち olmaya meğilli なりがちじゃない olmaya meğilli değil
Geçmiş Zaman なりがちだった olmaya meğilliydi なりがちじゃなかった olmaya meğilli değildi
Örnekler
(1)　確定申告は忘れがちな手続のひとつだ。
- Vergi beyanı [-nı zamanında yapmak], unutmaya meğilli olduğumuz işlerden biri.

(2)　留守がちなご家庭には、犬よりも、猫の方がおすすめです。
- Sık sık evden uzak kalan aileler için, köpekten ziyade kedi [sahibi olmaları] tavsiye edilir.

(3)　父親は病気がちで、みんなが心配している。
- Babam hastalanmaya yatkın olduğundan herkes endişe içinde.

「~つつ」
「つつ」 eylemin devam ediyor olduğunu belirtmek için eylem gövdelerine eklenir. Bir birinden anlamca çok farklı olmayan iki türlü kullanımı var. Bir tanesi 「ながら」 kuralına çok benziyor. Bu kullanımda eşzamanlı gerçekleşen iki eylem dile getirilir. Yalnız 「ながら」 dan farklı olarak 「つつ」 günlük konuşmalarda pek kullanılmaz; daha çok yazı dilinde, düşünce ve duyguları belirten soyut eylemlerle birlikte kullanılır. Ayrıca 「ながら」da "ana" ve "eşzamanlı yardımcı" olmak üzere iki eylem söz konusuyken 「つつ」da eylemlerin cümledeki ağırlığı aynı.
Örneğin şöyle bir cümle garip olurdu:

(誤)　テレビを見つつ、寝ちゃダメよ!(Yanlış)

(1)　テレビを見ながら、寝ちゃタメよ!- Televiziyon izlerken uyuma! (Doğru, cümlenin ana eylemi "uyumak")

「つつ」 nun ikinci kullanımı 「ある」 ile birlikte. Bu kullanımda devam eden bir süreç ya da mevcut bir genel eğilim söz konusu. 「つつある」 şeklinde cümlenin sonunda kullanılır. Gazete ve dergiler bu kurala çok yer verirler.

Özet
Eylem gövdesine 「つつ」 eklenir.
例)　見る → 見つつ
例)　思う → 思い → 思いつつ
Genel bir eğilim belirtmek için bunun sona 「ある」 eklenebilir.
例)　なる → なり → なりつつ → なりつつある
Örnekler
(1)　二日酔いで痛む頭を押さえつつ、トイレに入った。
- Akşamdan kalmaydım, ağıran başımı tutar vaziyette tuvalete girdim.

(2)　体によくないと思いつつ、最近は全然運動してない。
- Vücut için iyi olmadığını bile bile, son zamanlarda hiç egzersiz yapmadım.

(3)　電気製品の発展につれて、ハードディスクの容量はますます大きくなりつつある。
- Elektronik aletlerin gelişiminin sürmesiyle, sabit disklerin sığası gittikçe büyümeyi sürdürüyor.

(4)　今の日本では、終身雇用や年功序列という雇用慣行が崩れつつある。
- Bugünün Japonyasında, ömür boyu istihdam ile yaşa göre terfi gibi uygulamalar yıkılma eğiliminde.

「きらいがある」
「きらいがある」, olumsuz bir alışkanlığı/eğilimi anlatmaya yarayan bir kalıptır. 「きらい」 ya da kancisiyle 「嫌い」 nalı sıfatı "nahoş" anlamındadır. Bunu akılda tutmak kalıbın anlamını hatırlamak için faydalı olabilir. Kalıbın yaklaşık çevirisi "~ nahoş tarafı var".
Özet
「きらい」 sözcüğü ad türünden, 「ある」 ile bir kalıp halinde kullanılır.
例)　依存症のきらいがある。
Örnekler
(1)　多くの大学生は、締切日ぎりぎりまで、宿題をやらないきらいがある。
- Birçok üniversite öğrencisi ödevleri son güne kadar yapmamaya meğilli.

(2)　コーディングが好きな開発者は、ちゃんとしたドキュメント作成と十分なテストを怠るきらいがある。
- Kod yazmayı seven yazılımcılar, düzgün dokümantasyon ve yeterli testi yapmayı ihmal etmeye meğilli.

İstek Kipi II
Sayfa Özeti
İstek kipini daha evvel işledik. Bu sayfada istek kipinin olumsuzunu, diğer bir kullanımını ve başka iki kuralı ele alıyoruz.
İstek Kipinin Olumsuzu
Bu kural bir şeyi yapmamaya yönelik bir niyeti veya bir şeyin gerçekleşmeyeceğine dair bir öngörüyü ifade etmek için kullanılır. Esasen çok resmi ve katı bir söylemdir. Gündelik konuşmalar içinde geçmez ama filmlerde duyabilirsiniz. Konuşmalarda bunun yerine 「でしょう」 ve 「だろう」 nun kullanımı tercih edilir.
「まい」 eylem gövdesine veya eylem mastarına eklenir. En son eklenen ektir; eylemin masu çekiminde bile en sonda yer alır. Aşağıdaki örneklere göz atınız.

Özet
Eylem mastarına 「まい」 eklenir:
例)　見る → 見るまい
例)　行く → 行くまい
「まい」 eylem gövdesine de eklenebilir:
例)　する → しまい
例)　認める → 認めまい
「まい」 bütün diğer çekim eklerinden sonra gelir:
例)　なる → なり → なります → なりますまい
Örnekler
(1)　相手は剣の達人だ。そう簡単には勝てまい。
- Rakibin kılıcın piri. Öyle kolayca yenemezsin.

(2)　そんな無茶な手段は認めますまい!
- Böyle mantıksız bir yöntemi onaylamam!

Bu kuralın anlamı "filanca şeyi yapmayalım/etmeyelim" den öte daha kesin bir niyet ve kararlılık ifade eder. Farkı örnekler üzerinden açıklayalım.

(1)　その時までは決して彼に会うまいと心に決めていた。
- O zamana kadar, onunla kesinlikle görüşmemeye karar vermiştim.

(2)　あの人は、二度と嘘をつくまいと誓ったのです。
- O kişi bir daha yalan söylememeye yemin etti.

"... yapmayalım" demek için 「やめる」 eyleminin istek kipi çekimini kullanabiliriz. Bir şeyi yapmamaya yönelik bir gayreti ifade etmek için ise eylemin olumsuz çekimi ile 「ようにする」 kalıbı kullanılabilir.

(1)　明日に行くのをやめよう。
- Yarın gitmekten vaz geçelim.

(2)　肉を食べないようにしている。
- Et yememeye gayret ediyorum.

"~se de, ~mese de fark etmez" Demek
Şimdi bir önceki kuraldan faydalanan bir kalıbı öğreneceğiz. Anlamını kabaca "yapsa da yapmasa da/etse de etmese de [fark etmez]" diye çevirebiliriz. Kalıp, eylemlerin istek kiplerinin olumlu ve olumsuz çekimlerinin 「が」 ile birlikte kullanılmasından ibaret.
Özet
Eylemin istek kipi olumlu ve olumsuz hallerine 「が」 eklenir.
例)　見る → 見よう、見まい → 見ようが見まいが
例)　食べる → 食べよう、食べるまい → 食べようが食べるまいが
Örnekler
(1)　あいつが大学に入ろうが入るまいが、俺とは関係ないよ。
- Onun üniversiteye girip girmemesinin benimle bir alakası yok.

(2)　時間があろうがあるまいが、間に合わせるしかない。
- Zaman olsun ya da olmasın, yetiştirmekten başka çare yok.

(3)　最近のウィルスは強力で、プログラムを実行しようがしまいが、ページを見るだけで感染するらしい。
- Son zamanlardaki virüsler güçlü. Programı çalıştırsan [da] çalıştırmasan [da], sadece sayfaya bakmakla bulaştıkları söyleniyor.

「であろう」 ve Olasılık
「であろう」, daha önce işlediğimiz 「である」 kuralındaki 「ある」 eylemine istek kipi çekiminin uygulanmasıyla elde edilir. Bir olasılığı olabildiğince nazik bir biçimde ifade etmek için kullanılır. Hatırlayacak olursak 「でしょう」 yu da aynı maksatla kullanıyorduk. 「であろう」 daki nezaket daha da üst seviyede. Örnekleri incelersek ifadedeki resmi söylem hemen dikkati çekiyor.
Özet
Ad, sıfat ya da eyleme 「であろう」 eklenir.
例) 困難 → 困難であろう
例) する → するであろう
Örnekler
(1)　今後50年、人間が直面するであろう問題に正面から向き合って、自ら解決をはかりつつ、そのノウハウが次の産業となるシナリオを考えたい。(www.jkokuryo.com dan alınmıştır)
- Önümüzdeki 50 yılda insanoğlunun muhtemelen yüzleşeceği sorunlardan hareketle, çözümleri bizzat tartarak, [elde edeceğim] bu bilgi ile geleceğin endüstrisi olacak senaryoları değerlendirmek istiyorum.

(2)　もちろん、生徒数減少の現在、学科の新設は困難であろうが、職業科の統廃合や科内コースの改編などで時代に合わせた変革が求められているはずである。(www1.normanet.ne.jp den alınmıştır)
- Elbette, öğrenci sayısının azaldığı günümüzde, müfredatın yenilenmesi zor belki ama, organizasyonun yeniden yapınlaması ve ders içeriğinin düzenlenmesi gibi çağımıza uygun reformlar arzu ediliyor (aslı: edilebiliyor) olsa gerek.

「かろう」
Daha önceki bir konumuzda 「である」 nun olumsuz halinin 「ではない」 olduğunu görmüştük. İşleyeceğimiz kuralı 「であろう」 nun olumsuzu yerine kullanabiliyoruz.
Kural gayet basit şekilde uygulanıyor: sıfatın sonundaki 「い」 kaldırılıp 「かろう」 eklenir. Aynı şey eylemlerin olumsuz çekimleri için de geçerli. Ağırlıkla resmi dilde ve edebi eserlerde kullanılıyor.

Özet
Sondaki 「い」 nin yerine 「かろう」 getirilir
例)　ではない → ではなかろう
例)　早い → 早かろう
Örnekler
(1)　どんな商品でもネットで販売するだけで売上が伸びるというものではなかろう。(www.kojii.net'ten alıntı)
- [Cinsi] ne olursa olsun bir ürünü, sadece internette satışa sunmakla satışlar artacak diye bir şey yok.

(2)　運動を始めるのが早かろうが遅かろうが、健康にいいというのは変わりません。
- Spora erken ya da geç [yaşta] başlanması, bunun sağık için iyi olduğu gerçeğini değiştirmez.

(3)　休日であろうが、なかろうが、この仕事では関係ないみたい。
- O günün tatil olup olmadığı galiba bu iş için pek fark etmiyor.

Üstü Birşeyle Kaplı Olma

Sayfa Özeti
Bu sayfada kısa kısa "bir şeyle kaplı olma" durumunu anlatmaya yarayan üç kuralı işliyoruz. Bunlar 「だらけ」、「まみれ」 ve 「ずくめ」. Benzer yanları olmasına rağmen bunların kullanılacağı durumlar oldukça farklı.
「だらけ」
「だらけ」 bir şeyin belli bir ortamda çok miktarda bulunduğunu anlatmak için kullanılır. Genellikle olumsuz bir anlam taşır, örneğin 「間違えだらけ」 (hatalarla dolu), 「ゴミだらけ」 (çöp dolu), ve 「埃だらけ」 (üstü toz). 「だらけ」 ada doğrudan eklenir; meydana gelen sözcük öbeği de ad işlevinde.
Özet
Adın sonuna 「だらけ」 eklenir
例)　間違え → 間違えだらけ (hatalarla dolu)
例)　埃 → 埃だらけ (üstü toz)
Örnekler
(1)　このドキュメントは間違えだらけで、全然役に立たない。
- Bu döküman hatalarla dolu, hiç bir işe yaramaz.

(2)　携帯を2年間使ってたら、傷だらけになった。
- Cep telefonunu 2 sene kullanınca üstü çizik oldu.

※ Bu örnekte 「の」 ilgeci kullanılmış çünkü 「だらけ」 burada ad işlevinde.

(3)　この埃だれけのテレビをちゃんと拭いてくれない?
- Üstü toz olan bu televizyonu güzelce silebilir misiniz?

「まみれ」
「まみれ」 üstteki kurala benzer ancak önemli birkaç fark var. 「だらけ」 den farklı olarak sadece somut nesneler için kullanılılır, dolayısıyla "hatalarla dolu" gibi bir ifadede kullanılmaz. Ayrıca bahsettiğimiz nesnenin diğer nesnenin her tarafını kaplıyor olması lazım. Kısacası sıvıların veya toz gibi şeylerin bulaşması için kullanılabilirken çizik veya çöp için kullanılmaz. 「まみれ」 adlara doğrudan eklenir.
Özet
Adın sonuna 「まみれ」 eklenir.
例)　血 → 血まみれ (her tarafı kan)
例)　油 → 油まみれ (her tarafı yağ)
「まみれ」 başka nesnelerin her tarafını kaplayan somut nesnelerle kullanılır.
例)　間違えまみれ (somut nesne değil)
例)　ゴミまみれ (bir şeyin her tarafını kaplamıyor)
Örnekler
(1)　彼は油まみれになりながら、車の修理に頑張りました。
- Her tarafına yağ bulaştığı halde, tüm gayretiyle arabayı tamir etmeye çalıştı.

(2)　たった1キロを走っただけで、汗まみれになるのは情けない。
- Sadece 1 kilometre koşmakla, üstü başı ter olması acınacak bir durum.

「ずくめ」
「大辞林」 adlı sözlükte 「ずくめ」 nin anlamı gayet güzel anlatılmış:
名詞およびそれに準ずる語句に付いて、何から何まで、そればかりであることを表す。すべて…である。 「うそ―の言いわけ」「いいこと―」「黒―の服装」「結構―」

Yani 「ずくめ」 bir şeyin tümü için geçerli bir durumu anlatmak için kullanılıyor. Mesela insan vücuduyla ilgili bir konuşmada, 「ずくめ」 "tepeden tırnağa X olmak" anlamını karşılamak için kullanılabilir.

「ずくめ」 nadir kullanılar bir anlatım yolu olup, genellikle tepeden tırnağa aynı renk giyinmiş bir insanı veya insanları tasvir etmek için kullanılır.

Cümle içinde kullanımı açısından 「ずくめ」 nin 「だらけ」 ve 「まみれ」 den bir farkı yok.

Özet
Adın sonuna 「ずくめ」 eklenir.
例) 白 → 白ずくめ
例) いいこと → いいことずくめ
Örnekler
(1)　白ずくめ団体は去年ニューズになっていた。
- Tepeden tırnağa beyazlar giymiş topluluk geçen yıl haberle çıktı.

(2)　女の子と共通の話題ができて、自分の体も健康になる。いいことずくめですよ。(www.de-sire.net'ten alınmıştır)
- Kızlarla ortak ilgi alanlarınız hakkında sohbet edebilir ve daha sağlıklı bir vücuda sahip olabilirsiniz. Her açıdan faydalı yani.

Bu sayfada peş peşe meydana gelen olayları ifade etmenin birkaç yolunu gösteriyoruz.
「が早いか」
「が早いか」 ifadesi bir başka olayın hemen akabinde gerçekleşen bir olayın anlatımında kullanılır.
Aslında çoğu durumda yerine kullanılabilecek bir başka sözcük var; 「すぐ」. Ancak ikisi arasında farklar var. 「すぐ」 eylemlerin teli çekimleriyle kullanılır. Ayrıca 「が早いか」 kuralında eylemlerin arasında geçen zaman çok daha kısa, bunlar birbiri ardına gerçekleşmiş oluyor. Bir başka fark da iki eylem arasında sebep-sonuç ilişkisinin olması, bir birinden bağımsız eylemler için bu kural kullanılmaz. Örneğin "Dışarı adım attığım an yağmur başladı" gibi bir cümlede kullanılmaz çünkü yağmur nasılsa yağacak.

Kuralın kullanımı çok basit; ilk eyleme 「が早いか」 eklenir, bunları da ikinci eylem takip eder.

Özet
Eylemin şimdiki zaman veya geçmiş zaman çekimine 「が早いか」 eklenir
例)　言う → 言うが早いか
例)　言う → 言った → 言ったが早いか
Sadece bir biriyle alakalı olaylar için kullanılır, bir birini tesadüfen izleyen olaylar için kullanılmaz.
İkinci eylem mutlaka geçmiş zaman çekimindedir.
Örnekler
(1)　彼女は、教授の姿を見るが早いか、教室から逃げ出した。
- O, öğretmenin silüetini gördüğü an sınftan dışarı kaçtı.

(2)　「食べてみよう」と言うが早いか、口の中に放り込んだ。
- "Şunun tadına bakayım" der demez ağzına attı.

(3)　「食べてみよう」と言ったが早いか、口の中に放り込んだ。
- "Şunun tadına bakayım" dediği an ağzına attı.

「や/や否や」
「や」 / 「や否や」(やいなや), bir önceki kuralla hemen hemen aynı şekilde kullanılan, konuşma dilinde pek yer bulmayan bir kural. Türkçe'ye "[bir şey] yapılır yapılmaz" diye çevirebiliriz.
İlk eylemin mastar (sözlük) haline 「や」 ya da 「や否や」 eklenerek kullanılır. Geçmişte meydana gelen olayların anlatımında kullanıldığı için genellikle ikinci eylem geçmiş zamandadır.

Özet
Önce meydana gelen eylemin sözlük biçimine 「や」 ya da 「や否や」(やいなや) eklenir
例)　見る → 見るや
例)　見る → 見るや否や
Genellikle geçmişte olan ardışık olayların anlatımında kullanılır.
Düzenli olarak meydana gelen olayların anlatımında da kullanılabilir (şimdiki zaman çekimi ile).
Örnekler
(1)　私の顔を見るや、何か言おうとした。
- Beni görür görmez birşey söylemeye çalıştı.

(2)　搭乗のアナウンスが聞こえるや否や、みんながゲートの方へ走り出した。
- Binme anonsu duyulur duyulmaz herkes kapıya doğru koşmaya başladı.

「そばから」
「そばから」 da ardısıra gerçekleşen olayları anlatmaya yarar. Ancan yukarıda işlediklerimizden farklı olarak burada iki ardışık olayın tekrar tekrar meydana gelmesi söz konusu. Örneklere bakınız.
Kuralın kullanımı öncekilerle aynı. İlk eylemin mastarına (sözlük biçimine) 「そばから」 eklenir.

Özet
Önce gelen eylemin sözlük çekimine 「そばから」 eklenir
例) 読む → 読むそばから
例) する → するそばから
Bu kural sürekli meydana gelen olayların anlatımı için kullanılır.
Örnekler
(1)　子供が掃除するそばから散らかすから、もうあきらめたくなった。
- Ben odayı temizler temizlemez çocuk hemen dağıtıveriyor, artık [temizlemekten] vazgeçmeyi ister oldum.

(2)　教科書を読んだそばから忘れてしまうので勉強ができない。
- Ders kitabını okur okumaz hemen unutuverdiğimden dersi öğrenemiyorum.

Çeşitli

Sayfa Özeti
Nihayet Japonca'nın kurallarını ele aldığımız kılavuzumuzun son sayfasına geldik. Umarız ki verdiğimiz bilgiler size Japonca öğrenme serüveninizde faydalı olmuştur. Bu son sayfada diğer konulara dahil edemedigimiz son üç kuralı anlatıyoruz.
Beklenenin Aksine: 「思いきや」
Olayların düşünülenden farklı çıkması durumunda, şaşırdığımızı anlatmak için kullanılan bir kural. Düşüncelerin anlatımındaki gibi düşünceyi belirten cümleciğe 「と」 ve onun arkasına 「思いきや」 eklenir. Zaman çekimi yapılmadığı halde eylemin geçmiş zamanda olduğu ima edilmektedir.
Özet
Beklenen fakat gerçekleşmeyen olayı belirten cümleciğe 「と思いきや」 eklenir.
例)　ある → あると思いきや
Örnekler
(1)　昼間だから絶対込んでいると思いきや、一人もいなかった。
- Öğle olduğundan mutlaka kalabalıktır diye düşünürken, [ne ilginçtir] tek bir kişi bile yoktu.

(2)　このレストランは安いと思いきや、会計は5千円以上だった!
- Bu restoran ucuzdur diye düşünürken, [işe bak ki] 5.000 Yen'den fazla hesap geldi!

O Esnada: 「~がてら」
Teklifli (resmî) anlatıma giren bu kural nadiren kullanılır. İki eylemin aynı zamanda yapıldığını ifade eder. 「ながら」 dan farkı, A eylemi yapılırken B eylemini yapmak için biraz zaman ayrıldığı anlamını vermesidir. Hatırlayalım, 「ながら」 tamamıyla eşzamanlı yapılan eylemler için kullanılıyordu.
Kuralı ilginç kılan yanı 「~がてら」 nın adlara da eklenebilmesidir. 「~がてら」 bir ada eklendiği zaman 「する」 yardımcı eylemi ima edilmektedir. Örneğin 「散歩がてら」 , yani "yürüyüş yaparken". 「~がてら」 ayrıca eylem gövdelerine eklenerek kullanılır, aşağıdaki ikinci örneğe bakınız. Gözden kaçırmamamız gereken nokta 「~がてら」 nın eklendiği sözcük ana eylem olup, ikinci gelen eylemin zaman ayırıp da yapılan işi belirtmesi.

Özet
Esas eylemi belirten ada veya eylem gövdesine 「がてら」 eklenir. Sözcük ad ise, 「する」 eklemek gereksiz (ima edilmiştir).
例)　散歩 → 散歩がてら
例)　作る → 作り → 作りがてら
Örnekler
(1)　散歩がてら、タバコを買いに行きました。
- Yürüş yaparken, sigara almaya da giderdim.

(2)　博物館を見がてらに、お土産を買うつもりです。
- Müzeyi gezerken hatıralık eşya almayı düşünüyorum.

Kötü Bir Netice: 「~あげく(挙句)」
Bu kural bir miktar gayretin sarfedilmesiyle meydana gelen, genellikle olumsuz yanı bulunan olayları anlatmak için kullanılır. Adlarla da eylemlerde de kullanmak mümkün. Adların 「の」 eklenmiş halleriyle, eylemlerin ise geçmiş zaman çekimleriyle birlikte kullanılır. 「あげく」 nun eklendiği sözcük yapılan uğraşı belirtir, onu takip eden eylem ise (olumsuz) sonucu.
Özet
Baştaki olayı anlatan eyleme ya da 「の」 eklenmiş ada 「あげく」 eklenir.
例) けんか → けんかのあげく
例) 考えた → 考えたあげく
Örnekler
(1)　事情を2時間かけて説明をしたあげく、納得してもらえなかった。
- Vaziyeti 2 saat boyunca anlatmamın sonucunda, [bütün çabama rağmen] anlayış göstermediler.

(2)　先生と相談のあげく、退学することにした。
- Hocama danıştığımın sonucunda okulu bırakmaya karar verdim.

http://www.guidetojapanese.org/turkish/index.htm
Kaynak link.