Tayca
Dil ve düşünce arasındaki ilişkiler üzerine birçok felsefel ve görgül (empirik) çalışma bulunmaktadır. Bu çalışmalar genellikle, dünyasallık çerçevesi içerisinde yapılmaktadır. Yansıbilimsel insanbilimsel (psikolojik antropolojik) bir bakış ise, bunun tersine, farklılıklara odaklanacaktır. Bu çalışmada, bu ikinci bakış açısından, Tayca tanıtılacak, yapısal özellikleri ve bu özelliklerin ardında yattığı düşünülebilecek bilişsel özellikler sunulacak ve bu sunumdan kalkarak, Türkçe’ye toplumsal kurmacı (constructivist) bir gözle bakılacaktır.
Anlamları, değişik sözcüklerle ayrıştıran bir dil olan Türkçe’ye; anlamları, değişik ses tonlarıyla ayrıştıran bir dil olan Tayca’dan bakış, bir yandan Türkçe’ye ilişkin, bir yandan da Türkiyeliler’in bilişsel haritalarına ilişkin önemli içgörüler sağlayacaktır.
Edilgen tümceleri yalnızca kötü olaylar için kullanan Tayca’nın ardındaki olay örgüsü de, çeşitli bilişsel çalışmalarla ilişkilendirilebilir.
Tayca’daki haber kipi çekimleri ve özne ve nesne düşmesi durumları, bilgisayıcı (computational) dilbilim ve bilişsel modelleme için son derece önemli olan belirsizlik çözme (disambiguation) kuramı için yeni bulmacalar sağlamaktadır.
Sınıflı toplumun doğrudan ürünü olan, Tayca’daki söylev biçimleri ve özne sıradizimi (hiyerarşi) de, dille toplum arasındaki ilişkiyi çözmek açısından, önemli bir zemin oluşturmaktadır.
Yansısal dilbilimsel (psikolinguistik) açıdan bakıldığında, Tayca, diğer Asya dilleri ile birlikte, Batı kökenli kuramları da zor durumda bırakmaktadır.
Kısacası, bu çalışmada, Tayca ve Türkçe, çeşitli açılardan değerlendirilecek ve bu iki dil, bilişsel haritalama için bir zemin olarak kullanılacaktır.
Dil ile biliş ilişkisi üzerine birçok çalışma yapılmıştır ve yapılmaktadır. Bu çalışmalar, genellikle, ‘dil’ derken, tek tek dillerden sözetmezler. Bu nedenle, bilişsel alanlarda, dile, ekinsel (kültürel) bir gösterge olarak bakılmaz. Ekinin bilişsel olmadığı ileri sürülür. Bilişsel olmayan bir konunun bilişsel bir alan tarafından incelenmesi pek uygun görülmez. Oysa tek tek dillere bilişsel bakışın ekinsel çalışmalar için söyleyecek çok sözü vardır. O sözlere Türkçe ve Tayca özelinde girmeden önce, terimlerde anlaşmak üzere bir giriş yapmak, son derece yaşamsal olacak.
Çağımız öyle bir çağ ki, ‘dil’ denildiğinde, aklımıza illa ki bir ulus geliyor. Dili o ulustan ayrı düşünemiyoruz. ‘Ulus’ kavramı, oldukça tartışmalı. Ulusalcılık ise, daha da tartışmalı. Ulusalcılık tartışmaları, ulusun varlığını sorguluyor. Soru şu: “‘Ulus’, uydurulmuş bir ulam (kategori) mıdır yoksa gerçekten tarihsel kökleri var mıdır?” Araştırmacılar, bu soruya verdikleri yanıta göre ikiye ayrılıyorlar: Özcüler ve kurmacılar. Özcüler, “çağdaş anlamda ulusalcılık kurulmadan önce de uluslar vardı” demektedirler. Kurmacılar ise, “‘ulus’ kavramı, yaratılmıştır. Ulusalcılıktan önce ulus yoktu.” demektedirler. Bunların arasında, özdekçi (materyalist) kurmacılar, ‘ulus’ kavramının anamalcı (kapitalist) düzenin gereklerine hizmet için uydurulduğunu ileri sürerken; ekinci kuramcılar, ‘ulus’ kavramının düş ürünü olduğunu öne sürmektedirler (Özoğlu, 2004, s.4-7).
Bu tartışmalardan sonra yeniden düşününce, ulusla dil arasındaki zoraki ilişkiyi korumak, olanaklı görünmüyor. Dil, bir ulusun değil bir ekinin iletişim aracıdır.
Türkçe ve Tayca özeline indiğimizde, herşeyden önce, ‘Tayca’ sözcüğü de tartışmalıdır. ‘Tayland’ ve ‘Tayca’, 1930’larda iktidarı ele geçiren darbeci generaller tarafından uydurulmuş adlardır (Maguire, 2002, s.39). ‘Tai’ sözcüğü, Güneydoğu Asya’da, eski çağlarda yaşamış halklara verilen genel addır. 1930’ların darbeci generalleri, ülkenin adını ‘Tayland’ koydular, çünkü “Güneydoğu Asya’nın tek egemen devleti bizim devletimizdir” demek istiyorlardı. ‘Tayland’ın eski adı, Siyam’dır. Siyam Krallığı, hiçbirzaman sömürge olmadı. Ancak, bağımsız kalabilmek için, İngilizler’e ve Fransızlar’a çeşitli tarihlerde toprak verilmişti. Bu iki sömürgeci güç, Siyam’ın çevresindeki ülkelerden çekildiklerinde ve bu ülkeler, bağımsız olduklarında; Siyam, hoşnut olmadı. Çünkü eski topraklarını geri istiyordu. Komşu ülkelerse, doğal olarak, eski Siyam topraklarını geri vermediler. Ülkenin adının 1930’larda ‘Tayland’ yapılmasının nedeni budur. Bu, İtalya’nın, adını ‘Büyük Roma İmparatorluğu’ olarak değiştirip eski topraklarını istemesine benzer. Ek olarak, Tay’ın sonuna ‘land’ eklenmesi, Batı’ya yakınlaşmak içindi. Yani bu darbeci generaller, Batı’yla yakınlaşmak için ülkenin adını bile değiştirmişlerdi. Bu nedenle, ülkenin aydınları, ülkelerine, ‘Tayland’ demiyorlar; eski adı koruyorlar: ‘Siyam’ (Gezgin, 2004). Bu sunum boyunca, Siyam aydınlarının tepkisiyle uyumlu olarak, ‘Tayca’ sözcüğü yerine, ‘Siyamca’ kullanılacaktır.
Aynı biçimde, komşu ülke Laos’un dili Laoca’yla Siyamca’nın birbirinden ayrı diller sayılmaları da tartışmalıdır. Max Planck Kurumu’ndaki Güneydoğu Asya dilleri uzmanı N. J. Enfield (2002), bu ayrımın siyasal bir karar olduğunu; Laos ve Siyam’daki ulus-devlet kurma sürecinin bir sonucu olduğunu; bu yönüyle, Laoca ve Siyamca arasındaki ilişkinin, Sırpça ve Hırvatça arasındaki ya da Hollandaca ve Flamanca arasındaki ilişkiye benzediğini belirtmektedir. Yugoslavya’nın yıkılışından önce, ‘Sırpça-tire-Hırvatça’ olarak anılan dil, Sırbistan ve Hırvatistan’ın kuruluşundan sonra, ‘Sırpça’ ve ‘Hırvatça’ adlarıyla iki ayrı dillermiş gibi bir görülmüştür/ görülmektedir. “Dil, ordusu olan bir ağızdır” sözü, Siyamca için de geçerlidir (Maguire, 2002, s.35).
Sözcüklerde anlaştığımıza göre, Siyam’a ilişkin genel bilgi vermenin sırası geldi:
Siyam, daha önce belirtildiği gibi, bir Güneydoğu Asya ülkesidir. Muson iklimine sahiptir. Mart’la Haziran arası, en sıcak zamandır; yaz dinlencesidir. Üniversitelerde birinci dönem, Haziran’da başlayıp Ekim’de biter; ikinci dönem ise, Kasım’da başlayıp Mart’ta biter.
Budacı bir ülkedir. Ancak ‘Budacı bir ülkedir’ demek yetmez. Budacılık’ta belli başlı üç mezhep vardır: Tibet’te Vacrayana; Kuzey ülkelerinde, Mahayana (yani Büyük Gemi) ve Güney ülkelerinde, Theraveda (yani Büyüklerin Öğretisi). Theraveda, en koyu Budacı mezheptir. Ana ülkesi, Sri Lanka’dır. Rahipler, din dili Palice’yi öğrenmek ve din bilgilerini genişletmek için, Sri Lanka’ya giderler. Sri Lanka ve Siyam, Theraveda’nın en sıkı biçimde uygulanageldiği ülkelerdir.
Siyam’da, Budacılık’ın önerdiği eşitlik-kardeşlik bakışının yaygın olması beklenirdi. Ancak, Siyam, tarihi boyunca, Hindistan’dan etkilenmiştir. Bu nedenle, Hindistan’daki kast düzeninin Siyam toplumu üzerindeki etkilerine rastlanmaktadır. Siyamlılar, Çinli azınlığı bir yana bırakırsak, genelde esmer tenli olmalarına karşın, esmerleri aşağılamakta; beyazlamak için her yıl milyon dolarlar harcamaktadırlar. Çünkü kast düzeninde, siyahların tarlada çalışarak karardığı; beyazlarınsa, tersine, çalışmayarak, beyaz kaldığına inanılmaktadır. Siyam’da, esmerlere ‘ke’ denilmektedir. Serbest çeviriyle, ‘Çingene’ anlamına gelen bu sözcük, çok ağır bir aşağılama sözüdür.
Siyamca, anadili Türkçe olanlar için oldukça ilginç bir dildir:
Tai dil ailesindeki dillerden biridir. Bu diller, genellikle, tekheceli dillerdir.
Tümce yapısı, Özne-Yüklem-Nesne biçimindedir.
Siyamca’da, çekim eki yoktur.
Eylemler, zaman eki almazlar. Zaman, zaman belirteçleriyle verilir.
Eylemler, kişi eki de almazlar.
Siyamca’da, sözcüklerin ve tümcelerin sonunda, bitişi gösteren hiçbir im yoktur. Boşluk bırakılmaz ve noktalama imi yoktur.
Dilbilgisi yalındır. Eylemlerin çekim eki almamaları, dili kolaylaştırmaktadır. Özne-yüklem uyumu yoktur. Eylemler, herzaman mastar durumunda kullanılır.
Siyamca’da 5 ton vardır: 1) Yükselen, 2) yüksek, 3) düz, 4) alçalan, 5) düşen. Aynı sözcük, tonuna göre farklı anlamlar taşır.
Kaynaştırma sesleri ve ulamalar yoktur. Sözcüklerin söylenişi, hecenin sözcükteki yerine göre değişiklik göstermez (Sornlertlamwanich, 2003).
Özür sözcükleri, gündelik Siyamca’da önemli bir yer tutar. Siyamca’nın ötesinde, Avrupalı ve Amerikalılar’ın Doğu Asyalılar’a ilişkin gözlemlerinden biri, çok özür dilemeleridir (Takamizawa, 2004). Gerçekte, genelde Doğu Asyalılar, özelde Siyamlılar, çok özür dilemezler. Özür kavramı, Doğu Asyalılar için, farklıdır. Siyamca’da, temelde, iki özür sözü vardır: เสียใจ ve ขอโทษ. เสียใจ, resmi özürdür; ขอโทษ ise, öngörüleceği üzere, resmi olmayan özürdür. Resmi olmayan özür sözünün geniş bir kullanımı vardır. İngilizce’de ve Türkçe’de, ขอโทษ sözünü karşılayan bir eşdeğer yoktur. Gündelik yaşamda, kimi zaman yaptıklarımız için, kimi zamansa, yapmadıklarımız için özür dileriz. Sorumlu olduğumuz durumlar vardır; sorumluolmadığımız zamanlar vardır
Konu: TAY DİLİ 
