TAYCA SES BİLGİSİ

Sesbilgisi açısından bakıldığında, Siyamca’da, ‘v’ sesinin olmaması, dikkati çekmektedir. ‘v’ sesi yerine, ‘w’ vardır. Bu nedenle, Siyamlılar, İngilizce konuştuklarında, özellikle, sözcük sonundaki ‘v’leri söyleyemezler ya da onun yerine, ‘p’ ya da ‘f’ sesini kullanırlar. Sözcüğün diğer yerlerindeki ‘v’lerin yerine ise, ‘w’ kullanırlar (Chunsuvimol ve Ronnakiat, 2001).


Siyamca ve Anlamsal Belirsizlik Sorunu
Siyamca’ya bilişsel ve bilgisayıcı (computational) bir açıdan bakıldığında, en ilginç ve şaşırtıcı soru, Siyamca konuşurlarının nasıl iletişim kurabildikleridir. Gündelik konuşmalarda, özne de nesne de atılır. Eylemler, mastar durumunda kullanılır. Bu durum, anlamsal belirsizliği ortadan kaldırmak için çok kısıtlı veri sağlar. Özne kullanıldığında ise, veri bakımından, daha iyi bir durum sözkonusu değildir (Campbell ve Shaweevongs, 1968, s.142-144).
Siyamca konuşanlar, nasıl anlaşıyorlardı? Bu, uzun süre bilinmedi. İnsanlar, nesneleri ve özneleri atmalarına karşın, yine de anlaşabiliyorlardı. Ama bunun neden’i ve nasıl’ı belli değildi.
Yine bu gizemli durumla ilgili bir başka ilginç ve şaşırtıcı soru, yazılı metinlerin nasıl anlaşıldığıydı. Daha önce belirtildiği gibi, noktalama imleri kullanılmıyor. Sözcüklerin ve tümcelerin nerede başlayıp nerede bittiği belli değil. Sözcükler arasına boşluk konulmuyor (Thepkanjana, 1993; Vongvipanond, 1993; Wuwongse ve Pornprasertsakul, 1993). İnsanlar, yazılı metinleri yine de bir biçimde anlıyorlardı. Ancak, nasıl anlıyorlardı?
Bu iki soruya yanıt, bilgisayıcı yaklaşımlardan geldi. Girilen metne karşılık, kendiliğinden metin üreten bilgisayar izlenceleri (program), çeşitli diller için çok önce vardı. Elbette, ilk izlencesi geliştirilen diller, Avrupa dilleriydi. Bu dillerde, tümce yapısı bellidir. Noktalama imleri kullanılır. Sözcükler arasında boşluklar bulunmaktadır. Kendiliğinden metin izlenceleri, bu nedenle, Avrupa dilleri için, görece kolay olmuştu. Peki Siyamca için, kendiliğinden metin üreten bir izlence geliştirilebilir miydi? Geliştirilebilmesi için, öncelikle, Siyamca konuşanların, özne ve nesne atılmasına karşın nasıl iletişim kurabildikleri anlaşılmalıydı. Sohbet, mastar durumundaki eylemlerle nasıl sürebiliyordu?
Bu sorular, Siyamca’nın önemli bir niteliğini ortaya çıkardı: Siyamca, Türkçe ve İngilizce’nin tersine, anlamsal bir dildir. Türkçe ve İngilizce’de ve genelde Avrupa dillerinde, tümce yapısı, sözdizimi nedeniyle çok fazla bilgi vermekteyken; Siyamca, dilbilimde ‘izleksel (tematik) rol’ olarak adlandırılan olgu ile anlaşılır olmaktadır. Şöyle ki, örneğin, “yağmur yağıyor” dediğimizde, ‘yağmak’ eyleminin anlamsal olarak izin verdiği özneler ve nesneler vardır. ‘Yağmak’ eyleminin öznesi, canlı olamaz. Başka bir örnek vermek gerekirse, “Ali uyudu” denildiğinde, ‘uyumak’ eylemi, yönelme durumunda bir nesne alamaz. “Ali, Hasan’a uyudu” diyemeyiz. Demek ki, eylemlerin, anlamsal seçme hakları var. Her tür özne ve nesneyi almıyorlar. Bu izleksel rol yaklaşımından kalkarak, çeşitli araştırmacılar, Siyamca’daki eylemleri 3 ulam ve toplam 16 alt-ulam altında sınıflandırdılar. Bu ulamlar ve alt-ulamlar şunlardır:
1) Hareket Eylemleri:
1.1) Etkisiz, Hareketsiz Eylemler. Örneğin/ Uyumak.
1.2) Hareketli Hareket Eylemleri. Örneğin/ Yürümek.
1.3) Başkalarıyla Eşgüdüm Gerektiren Eylemler. Örneğin/ Kavga etmek.
1.4) Başkalarına Etki Etmeyen ama Bir Yerde Gerçekleştirilen Eylemler. Örneğin/ Taşımak.
1.5) Başkalarına Etki Eden Güdü Eylemleri. Örneğin/ Vurmak.
1.6) Başkalarını Etkileyen ve Belli Tür Etki Yaratan Eylemler. Örneğin/ Açmak.
1.7) Başkalarını Hedef olarak Etkileyen Eylemler. Örneğin/ (Birini) Beklemek.
1. Başkalarını Etkileyen ve İki Adla İzlenmesi Gereken Eylemler. Örneğin/ Birine bir şey vermek.
2) Durum Eylemleri:
2.1) Niteleme Eylemleri. Örneğin/ Daha güzel olmak.
2.2) Niteleyenli Niteleme Eylemleri. Örneğin/ Kazanmak.
2.3) Ölçüm Eylemleri. Örneğin/ Ağırlığında olmak.
3) Duygu Eylemleri:
3.1) Başkalarına Etkisiz Eylemler. Örneğin/ Sinirli olmak.
3.2) Bir Uzuva Etki Eden Eylemler. Örneğin/ Kaşımak.
3.3) Birşeye İlişkin Duygu Eylemleri. Örneğin/ Birşeyin tanıdık gelmesi.
3.4) Başkalarına İlişkin Duygu Eylemleri. Örneğin/ Birinden bir şey istemek.
3.5) Birşeylerin Nedeni Olan Başkalarına İlişkin Duygu Eylemleri. Örneğin/ İnsanları anlamak (Wuwongse ve Pornprasertsakul, 1993, s.454-457).
Başka bir sınıflandırma, tümcedeki ilgeçler (edat) üzerinden yapılmaktadır. Bu sınıflandırmada eylemler, tümcedeki addan hemen önce gelen ilgece göre, 11 türe ayrılmıştır:
1) ‘İle’ (กับ) ilgeci ile beliren edimsel adlar. Örneğin/ Benimle uyudu.
2) ‘İle’ (กับ) ve ‘-de/-da’ (ใน) ilgeçleri ile beliren, niteleyen adlar. Örneğin/ O, şiirde ustadır.
3) ‘İçin’ (สำหรับ) ilgeci ile beliren iyilik-yapar adlar. Örneğin/ Onu senin için yaptı.
4) ‘İle’ (กับ) ilgeci ile beliren araçsal adlar. Örneğin/ Kaşıkla yiyor.
5) ‘-erek’ (โดย) ilgeci ile beliren belli adlar. Örneğin/ Dikkatle/ dikkat ederek yapıyor.
6) ‘-erek’ (โดย) ilgeci ile beliren neden adları. Örneğin/ Severek yapıyor.
7) ‘Den/dan’ (จาก) ilgeci ile beliren kaynak adları. Örneğin/ Okuldan yürüdü.
Yönelme ilgeci (ถึง) ile beliren gidilecek yer adları. Örneğin/ Okula gidiyor.
9) ‘Üzerinde’ (บน) ilgeci ile beliren yer adları. Örneğin/ Hamakta uyuyor.
10) ‘Önce’ (ก่อน ) ilgeci ile beliren zaman adları. Örneğin/ Geceyarısından önce uyudu.
11) ‘Den/dan’ (กว่า) ilgeci ile beliren karşılaştırma adları. Örneğin/ Bu kent, ötekinden daha güzel (Wuwongse ve Pornprasertsakul, 1993, s.457-458).


Bu sınıflandırmalar yapıldıktan sonra, bir yandan, Siyamca konuşurlarının nasıl anlaştığı anlaşılmış; öte yandan, Siyamca için kendiliğinden metin işleme izlencesi geliştirme olanağı doğmuştur. Sınıflandırma bir kez yapıldıktan sonra, her bir eylem, bir sınıf altında kodlanıyor ve böylece, bilgisayar, bir metni değerlendirdiğinde, onda, değişik anlam ulamalarını sırasıyla deniyor.










Sonuç olarak
Sonuç olarak, Siyamca, geleneksel dilbilim algısı için, önemli bir sınama alanı olarak karşımıza çıkıyor. Bu çalışma, bilişle Siyamca arasındaki ilişkiyi açmakta bir ilk adım olarak okunabilir. Dillerin, anlamsal ve sözdizimsel diller olmak üzere ikiye ayrıldığı saptaması bile, tek başına, önemli bir katkıdır. Bu ayrım, akla, bu iki türün yanında, üçüncü bir tür olarak, sesbilgisel dillerin varolma olasılığını getirmektedir. Araştırmacının daha sonraki çalışmaları, bu konuya odaklanacaktır.


Kaynakça
Campbell, S., & Shaweevongs, C. (1968). The Fundamentals of the Thai Language. New York: Paragon Book Gallery.


Chunsuvimol, B., & Ronnakiat, N. (2001). (v) is really a problem for Thai speakers. Thammasat Review, 6(1), 177-195.


Enfield, N. J. (2002). How to define ‘Lao’, ‘Thai’, and ‘Isan’ language: a view from linguistic science. Tai Culture, VII, 1, 62-67.


Gezgin, U. B. (5 Mayıs 2004). Uzak ülke Tayland: Tayland’ın Müslümanları neden ayakta ya da Elifba’yı Gogay-Kokay olarak okumak. Birgün Gazetesi, Sayı 22, s.10.


Maguire, V. (2002). The Thai language: a dialect with an army? Tai Culture, VII, 2, 35-50.


Özoğlu, H. (2004). Kurdish Notables and the Ottoman State: Evolving Identities, Competing Loyalties, and Shifting Boundaries. NewYork: State University of NewYork Press.


Sornlertlamwanich, V. (2003). Development of Thai encoding and the implementations. Tokyo: Tokyo University of Foreign Studies: International Symposium on Indic Scripts; Past and Future.


Takamizawa, M. (21 Temmuz 2004). Yazarla kişisel iletişim. Christchurh, Yeni Zelanda.


Thepkanjana, K. (1993). Research on natural language understanding in Thailand. Paper presented in the Proceedings of the Symposium on Natural Language Processing in Thailand (s. 412-445), 17-21 March, Chulalongkorn University, Thailand.


Vongvipanond, P. E. (1993). Linguistic processing in computer processing of the Thai language. Paper presented in the Proceedings of the Symposium on Natural Language Processing in Thailand (s. 519-541), 17-21 March, Chulalongkorn University, Thailand.


Wuwongse, V. ve Pornprasertsakul, A. (1993). Thai syntax parsing. Paper presented in the Proceedings of the Symposium on Natural Language Processing in Thailand (s. 446-467), 17-21 March, Chulalongkorn University, Thailand.


Ziesing, M. (2000). I’m sorry: a cross-cultural exploration of apologizing. Pasaa, 30, 69-76.



Last Updated ( Çarşamba, 04 Mayıs 2005